Ricinus communis
مقدمه و گیاهشناسی گیاه کرچک
کرچک یکی از گیاهان دارویی است که سابقه ی استفاده از آن توسط انسان به 4000 سال قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) بر میگردد. كلمه Ricinus بر گرفته از يك اصطلاح لاتين به معناي "كنه سگي" مي باشد. علت اين نامگذاري شباهتي بود كه لينائوس ميان دانه اين گياه و كنه هايي كه معمولاً در سگها ديده مي شود، مشاهده كرد. يهوديان گياه كرچك و دانه آن را به نام كيكايون مي شناسند. اين نام نشان دهنده آن است كه اين گياه احتمالاً گياهي است كه خداوند آن را روياند تا بر سر حضرت يونس (ع) كه در خارج شهر نينوا نشسته بود سايه افكنده شود.
كرچك گیاهی است یک یا چندساله (در مناطق سردسیر بصورت یکساله است) که متعلق به خانواده فرفيون مي باشد. برگ ها در كرچك بسيار بزرگ بوده و معمولاً به رنگهاي سبز و ارغواني هستند و از 5 تا 11 لوب تشكيل شده اند. ساقه در كرچك، گرد، بدون كرك و معمولاً سبز مايل به زرد مي باشد و از يك لايه مومي مايل به خاكستري پوشيده شده است كه در مزرعه به ساقه ها رنگي مايل به آبي مي بخشد. ریشه ی این گیاه طویل و كاملاً توسعه يافته است. گل آذين به صورت يك خوشه هرمي شكل است که در انتهاي شاخه هاي اصلي و جانبي بوجود مي آيد.
كرچك ها گياهاني يك پايه بوده و روي گل آذين خوشه، گلهاي نر در قسمت پايين و گلهاي ماده در قسمت بالاتر قرار مي گيرند كه نسبت بين گلهاي نر و ماده با توجه به رقم و آب و هوا متفاوت مي باشد. ميوه كرچك به صورت كپسول كروي و خاردار مي باشد كه در هنگاه رسيدن سخت و شكننده مي شود. هر كپسول محتوي سه دانه مي باشد. دانه ها به شكل بيضوي پهن و داراي پوسته براقي مي باشند كه درون آنها يك مغز سفيد بسيار روغني قرار دارد. رنگ بذرها در انواع مختلف متفاوت بوده و به رنگهاي سفيد، قهوه اي، نخودي، سياه و قرمز مشاهده مي شوند. اين رنگ ها به صورت خال هايي بر روي پوست بذر به چشم مي خورند كه بسيار زیبا هستند.
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش جغرافیایی گیاه کرچک
بررسي ها نشان مي دهد كه كرچك بومي آفريقاي شمالي و به احتمال زياد كشور اتيوپي مي باشد. يخبندان عاملي است كه دوره رشد و نمو آن را محدود مي كند. كرچك يك گياه روز بلند است اما با روزهاي نسبتاً كوتاه كه طي آن ميزان كاهش عملكرد كمتر است نيز سازگار است. كرچك تقريباً در همه نوع خاك به جز خاک های سنگين رسي رشد كرده و محصول مي دهد. خاكهاي بسيار حاصلخيز، سبب رشد بيش از حد شده و زمان لازم براي رشد و دوره گلدهي را بسيار طولاني مي كند.
این گیاه بطور خودرو در بخش های مرکزی و جنوبی کشورمان دیده می شود. کشورهای هند و برزیل دارای جمعیت های فراوانی از این گیاه هستند.
کاشت، داشت و برداشت کرچک
تکثیر این گیاه بوسیله ی بذر صورت می گیرد. در پاييز خاك به عمق 25 تا 30 سانتيمتر شخم زده شده و كودهاي دامي و شيميايي مورد نياز به خاك اضافه مي شود. پس از ديسك زدن زمين، بذور كرچك از اواسط اسفند تا اواخر فروردين كه خطر سرما از بين رفته است در زمين اصلي كاشته مي شود. براي كاشت كرچك فاصله بين رديفها 90 الي 120 سانتيمتر و فاصله بوته ها روي رديف 40 سانتيمتر در نظر گرفته مي شود. در كرچك هاي يكساله و پاكوتاه فاصله رديفها 60 سانتيمتر در نظر گرفته مي شود. عمق كاشت با توجه به خاك محل كاشت 5/2 تا 5 سانتيمتر در نظر گرفته مي شود. ميزان بذر مصرفي براي هر هكتار 15 الي 30 كيلوگرم مي باشد.
نیاز آبی کرچک:
مقدار نياز آبي در كرچك به رقم، مرحله رشدي، زمان آبياري و شرايط اقليمي بستگي دارد. كرچك پابلند در برابر خشكي مقاوم است و با بارندگي بسيار كم، بذر توليد مي كند اما هيبريدهاي پاكوتاه يا يكساله براي توليد حداكثر محصول نياز به رطوبت كافي دارند.
سخت ترين مرحله زراعت كرچك، برداشت و پوست كردن آن است. اما امروزه توسعه ماشينهاي مناسب و پرورش يا گزينش ارقام سازگار با كشتهاي وسيع، بيشتر مشكلات را حل كرده است. برداشت بذرها در زمانی است که میوه ها کاملا خشک شده اند. برداشت دیرهنگام به دلیل ریزش بذور در اثر باز شدن میوه ها سبب ضرر اقتصادی خواهد شد. عمکرد بذر یک تا دو تن در هکتار می باشد.
مواد موثره و فرآوری کرچک
مهمترين ماده تشكيل دهنده بذر، روغن است كه در واريته هاي تجارتي معمولاً بين 40 تا 60 درصد مي باشد. مهمترين اسيد چرب روغن كرچك، اسيد ريسينوليك است كه يك اسيد چرب هيدروكسي غير اشباع مي باشد. ساير اسيدهاي چرب موجود در روغن كرچك شامل لينولنيک اسيد، لينولئيک اسيد، اولئيک اسيد، استئاريک اسيد، دي هيدروکسي استئاريک اسيد، اسيد پالمتيک و ايکوزانوئيک اسيد مي باشد.
پس از آنکه روغن از دانه هاي کرچک استخراج شد به باقيمانده آن پوماسه کرچک گفته مي شود که حاوي 36% پروتئين است که ساليانه حدود 150000 تن پروتئين از اين طريق به دست مي آيد. از آن جايي که ميزان روغن دانه هاي کرچک بالا است پس معمول ترين روش براي استخراج روغن آن پرس سرد می باشد.
خواص درمانی و کاربردها
روغن کرچک حاصل از آن به عنوان با ارزش ترين مواد مسهل و ملين و ضد گرگرفتگي در پزشکي مورد استفاده قرار مي گيرد که براي کودکان و سالخوردگان مفيد مي باشد. روغن کرچک در صنايع داروسازي، آرايشي، بهداشتي و سوخت هاي بيوديزل در بيشتر كشورهاي توسعه يافته مورد استفاده قرار مي گيرد. همچنين گزارش شده است که روغن کرچک به عنوان عامل استفراغ و حالت تهوع در افرادي که دچار مسموميت هاي شيميايي شده اند استفاده مي شود.
روش کاشت کرچک در منزل
گیاه کرچک از نظر نیاز خاک بسیار قانع میباشد.و در خاکهای معمولی و فقیر نیز جوانه زده و رشد میکند. بذر کرچک را در عمق یک سانتیمتری و در گلدانی با قطر دهانه 10 سانتیمتر کاشته و آبیاری را انجام دهید . بعد گذشت 10 روز بذر ها جوانه زده و به مدت یک ماه صبر کرده تا گیاهچه به اندازه 6 برگی نیز برسد.و گیاه را در آن زمان به گلدان بزرگ انتقال داده و به خاطر آنکه ریشه گیاه به بیرون و از زیر گلدان داخل خاک نرود(چون در این صورت برای جابجایی گیاه دچار مشکل میشوید) زیر گلدان روی سطح خاک پلاستیک نایلون پهن کنید.
محتوی در هر بسته 7-8 گرم