بذر زردک

parsnip seed

تاریخچه زردک:

زردک یکی از سبزیهای مشهور و مهم دینا است، زردک بومی، آسیا، اروپا، شمال افریقا و احتمالاً منطقه مدیترانه میباشد. بعضی معتقدند که انواع از آن در امریکا شمالی یافت و یا در آنجا اهلی شده است، آنچه مسلم است زردک را از خیلی وقت پیش می شناختند.
یونانیان قدیم آنها را شناخته بودند، ولی در آن موقع سبزی رایج و مشهور نبوده است، بعضی معتقد است که در ابتداء زردک بیشتر برای مقاصد پزشکی مورد توجه قرار گرفته و بعداً به عنوان سبزی مصرف گردیده است، زردک بعنوان غذا در قرن سیزدهم در اروپا مورد استفاده قرار گرفته است، سپس از اورپا به امریکا برده شده هم چنین آن توسط سرخ پوستان کشت میشده است.

مشخصات گیاه شناسی زردک:
زردک گیاهی است دوساله ولی بعنوان سبزی یک ساله در برنامه سبزی کاری قرار میگرد. این گیاه در سال اول تولید یک سیستم یک ریشه جذب کننده گسترده و عمیق میکند که بعداً آن ضخیم و پراز غذای میشود. برگ های که در سال اول بوجود می آیند بصورت روذت میباشد. در سال دوم شاخه گل دهنده بوجود می آید، این شاخه از قسمت ریشه خارج میشود و ارتفاع آن ممکن است از60 -120 سانتی برسد. شاخه گل دهنده پس از القاح گل که اغلب توسط حشرات صورت میگرد تولید تخم مینماید، گل های زردک کامل هستند، یعنی هر گل دارای اندام های فروماده میباشد، در بین انواع زردک ارقامی پیدا میشود که نرعقیم یا Ciale Sterile هستند، این نوع بوته زردک دانه کرده آن قادر به تلقیح تخمک نیست، این رقم از نظر اصلاح و تهیه تخم خیل با ارزش میباشد.

در برش عمودی ریشه زردک دو قسمت کاملاً مشخص مشاهده میگردد. یک لایه خارجی و یک قسمت داخلی که به آن هسته یا Core میگوید که سختی آن بیشتر از لایه خارجی است. قطر قسمت داخلی که دارای آوند چوبی ها ثانویه یا secondary xylem مغز میباشد. معمولاً بیشتر از قطر بسته خارجی آن است. پوسته خارجی آن شامل سلول های پارانشیمی، یک لایه سلول های چوب پنبه ای، یک باند از آوند های آبکش ثانویه secondary میباشد. که عمدتاً قند و انواع مختلف ویتامین ها در آنها انباشته میگردد. زردک با کیفیت خوب و عالی، آن زردک است که دارای پوسته خارجی قطور تری باشد. کاروتن بیشتر در سلول های قدیمی لایه خارجی ذخیره میشود.

معمولاً ریشه زردک به رنگ های نارنجی و یا زرد نارنجی دیده میشود. هر اندازه رنگ نارنجی بیشتر باشد. مقدار کاروتن الفا و کاروتن بتای آن زیادتر است. قاعدتاً هرچه رنگ ریشه تیره تر باشد ارزش غذای آن بیشتر است. در ابتدای رشد، ریشه زردک کم رنگ بوده که با رشد بیشتر آن رنگ ریشه تیره میگردد که این تیره گی نشان دهنده ذخیره شدن کاروتن در آن است که خود باعث بالا رفتن ارزش غذای آن میشود.
تیره و روشن بودن رنگ ریشه زردک به عوامل چون رقم، حرارت، سن ریشه وصفل رشد بستگی دارد. ارقامی از زردک وجود دارد که به رنگ های سرخ تیره و روشن، زرد تیره و حتی رنگ سفید دیده میشود. زردک های که به رنگ های سفید و سرخ دیده میشود ممکن است به مصرف تغذیه حیوانات برسد.

آب و هوای مورد احتیاج:
زردک جز سبزی های فصل سرد میباشد. بنابراین طالب آب و هوائی معتدل و سرد میباشد. ار حرارت کمتر از12 درجه ساتنی گراد رشد زردک کم کم متوفق میگردد و این امر باعث کمبود رنگ در ریشه آن میشود. حرارت کمتر از10 درجه ساتنی گراد باعث به گل نشستن بی موقع زردک میگردد. از طرفی در حرارت بیشتر از 27 درجه ساتنی گراد طول ریشه ، زردک کوتاه میشود. و از مرغوبیت آن کاسته میگردد. بهترین حرارت برای رشد زردک بین 16 درجه ساتنی گراد 24 است. زردک در هوائی کمی یخبندان تا اندازه مقاومت میکند.

خاک:
زردک بهترین رشد خود را در خاک های عمیق، سست و پوک لومی و لومی شنی دارد. زمین زردک باید از زهکشی خوبی برخوردار باشد زردک زمین های شنی و سبک را که از نظر مواد غذای کاملاً غنی باشند و به اندازه کافی رشد داشته باشد بر سایر خاک ها ترجیح میدهند. خاک زردک باید بدون سنک ریزه و بخوبی آماده شده باشد. چون این امر به منشعب شدن ریشه کمک میکند. زردک در خاک های که زیاد هوموسی بوده و بسیار پوک میباشد مانندی خاکهای خاک (Muck Soil) بخوبی رشد میکند. ولی ریشه های بدست آمده آن کمی فشرده تر و خشن تر و چوبی تر از محصول است. که از خاک های سبک بدست آمده باشد. در خاک های خیلی سنگین باید از کشت زردک خود داری کرد چون باعث منشعب شدن ریشه آن میگردد. همچنان در خاک های که حاوی سنگ های درشت میباشد نباید به کشت زردک اقدام کرد چون ریشه آن کج دو شاخه میشود. بهترین PH برای رشد زردک 6,5 میباشد. زردک در خاک های تیزابی هیچ گونه رشدی ندارد.

کود مورد نیاز:
برای رشد سریع و تولید ریشه های طولانی کشیده و ضخیم زردک احتیاج به زمینی میباشد که سبک بوده از نظر مواد غذای و هوموسی کاملاً غنی باشد. بنابراین انواع کود های حیوانی، کمیاوی و حتی کود سبز میتواند در این زمینه نقش بسزای داشته باشد. در زمینرریگی سبک ریگی رسی که از نظر مواد غذای فقیر هستند در مقایسه با زمین های قوی تر، باید کود حیوانی بیشتری به زمین اضافه کرد. اضافه کردن 20 تا 30 تن در هکتار کود حیوانی پوشیده به زمین باعث پوک شدن و بهتر شدن وضع فیزیکی خاک میشود.
کود حیوانی را حتماً باید به کشت قبلی داد تا موقع کشت زردک کاملاً پوشیده شده باشد. بر اثر آزمایش های فراوان به این نتیجه رسیده اند که دادن کود حیوانی تازه به زمین و کشت بلا فاصله زردک موجب منشعب شدن ریشه آن میگردد. علت این امر را در ماده ای که در قسمت مایع کود حیوانی وجود دارد یافته اند و توانسته اند آن را جدا نمایند بهتر است کود حیوانی را در خزان بعد از قلبه خزانی به زمین داد. وجود مواد خارجی در کود های تازه از قبل قطعات نسبتاً سخت کاو کلش به منشعب شدن ریشه کمک میکند.
مصرف کود های کمیاوی در مورد زمین های ریگی سبک قابل توجه است. زمین های ریگی تعداد 120- 150 کیلوگرم در هکتار نیتروژن، 150-200 کیلوگرم در هکتار فسفر، و 50-100 کیلوگرم در هکتار پتاسیم میباشد. شنی رسی= خاک های که در آن ریگ و مد یکی باشد.
مقدار مصرف کو کمیاوی در زمین های رسی کمتر از زمین های ریگی میباشد. قرار دادن کود های سبز در بر نامه تناوب زراعتی بالا رفتن میزان کمیت و کیفیت محصول زردک کمک میکند. زردک از جمله گیاهانی است که زمین را از مواد غذای تهی میکند وبه اصطلاح زمین را خسته میکند. تجربه نشانداده است که کشت پیاز از زمین بعد از از کشت زردک به طور چشم گیری میزان محصول پیاز را کاهش میدهد. بنابراین بعد از برداشت زردک زمین باید تقویت شود.

تهیه زمین:
برای کشت زردک بهتر است که زمین در خزان قلبه عمیق بخورد دادن کود حیوانی باید در خزان انجام گیرد. زمین که در خزان قلبه شود و به حال خود باقی گذاشته شود. نزولات آسمانی و احتمالاً یخبندان های زمستانه به پوک و حاصل خیز شدن زمین کمک میکند. به محض مساعد شدن هوا میتوان به آله سنگین هم کلوخه ها خرد کرده و هم قلبه دیگر به زمین زد یا اینکه با قلبه و دسیک سبک زمین را آماده نمود.

کاشت:
ریشه زردک از کشت مستقیم تخم در محل اصلی بدست میاید. ریشه زردک نسبت به سرما و خنکی هوا مقاوم است. در مناطق که دارای زمستان های سرد میباشد کشت آن بلا فاصله بعد از یخبندان های شدید بهاری صورت میگرد.
در مناطق و نواحی گرم که دارای زمستان های معتدل و خنک میباشد کشت در خزان و در زمستان انجام میشود. در هر صورت هر سه هفته یکبار به کشت اقدام نمود تا برای مدت طولانی زردک برداشت شود. اغلب مشاهده میشود که زردک در سال اول تولید تخم می نماید که در این صورت ریشه زردک مزه تلخ خواهد داشت و از مرغوبیت آن کاسته میشود.
برای بدست آوردن زردک تازه باید تاریخ کشت های مختلف موجود باشد آزمایش های مختلف نشان داده که سرمای اوایل رشد زردک در به گل نشستن آن میتوان نقش داشته باشد.
تخم زردک را میتوان بصورت قطاری، و یاجوی پشته ای کاشت. خطوط کشت باید 30-40 سانتی از یکدیگر فاصله داشته باشد. فاصله دو بوته روی خطوط کشت باید 5-10 سانتی در نظر گرفته میشود. تعداد بذر مورد نیاز بین 3-5 کیلو گرام در هکتار میباشد. بذر باید در عمق 1-2 سانتی خاک کاشته شود. تختم زردک خیلی کند جوانه میزند و ممکن است جوانه زدن آن یکی دو هفته طول بکشد.
چون تخم زردک بسیار خورد است توصیه میشود قبل از کاشت، تخم با ریگ نرم مخلوط شود. برای این کار 5-7 گرام تخم با یک قاشق مربا خوری ریگ نرم مخلوط میشود و بعد از آنکه بهم آمیخته گردیدند و به کشت اقدام میشود. چنانکه گفته شد، تخم زردک دیر جوانه میزند لذا میتوان قبل از کاشت آنها را با آب نم زد. برای این کار در پارچه های نخی مرطوب به مدت 2-3 روز نگهداری میشود. گاهی بعد از برداشت ریشه های زردک متوجه میشویم که قسمت بالای ریشه سبز شده است که این امر از کیفیت آن میکاهد علت این امر آن است که ریشه در طول رشد در معرض نور خورشید قرار گرفته است. برای جلوگیری از این کار باید تخم زردک به موقع کاشته شود تا تولید برگ های زیادی نماید که برگها سایه کافی برای ریشه تولید نماید.

مراقیبت های زراعتی:
مبارزه با علف های هرزه بخصوص در اوایل رشد، باید در صدد برنامه ها قرار گیرد نظر به اینکه زردک در اوایل به کندی رشد می کند وقدرت رقابت با علف های هرزه را ندارد . از علف کش ها استفاده شود. یکی از کار هایکه باید حتما انجام شود مسئله تنک کردن بوته های اضافی زردک است چون د راین صورت ممکن است تخم ها پهلوئی هم قرار گیرند وتراکم تخم در یک محل ریشه های کوچکی برای زردک تولید کند. که در این صورت زردک قابل استفاده و مناسب برای عرضه به بازار نخواهد بود. عمل تنک کردن در موقعی انجام می شود که بوته ها 4-5 برگه شده باشد.
ممکن است عمل تنک کردن در موقع انجام شود. یکی هنگام 4-5 برگه شدن زردک ودیگر وقتی که ریشه های آن تشکیل شده، پهلویی یکدیگر قرار گرفته اند وبرای هر ریشه فتطا به به اندازه کافی وجود نداشته باشد. تنک کردن دوم معمولاً2-3 هفته بعد از تنک کردن اول صورت میگیرد معمولاً در خاک های سنگین فاصله بیشتری میتواند برای خود جا باز کند ولی در خاک ها که سنگین چنین چیزی امکان ندارد. و در آب وهوائی خشک آبیاری مرتب انجام می شود. در مراحل آخیر رشد، آبیاری کمتر صورت میگیرد. چون این کار باعث شکافته شدن ریشه زردک میگردد.

اثر عوامل محطی در رشد ورنگ ریشه زردک:
همان طوریکه گفته شد، رنگ نارنجی وزرد ریشه زردک بخاطر کاروتن های آلفاوبتاست. بطور کلی هر چه بیشتر زردک تیره تر باشد از نظر غذای بیشتر ارزش دارد، چون چون کاروتن آن زیاد تر است. ریشه زردک جوان در ابتدا زرد کم رنگ بوده ، به تدریج که گیاه مسن تر میگردد رنگ زردک تیره تر می شود. ومیزان مواد غذائی  بالا میرود. یکی از عوامل که باعث کم رنگ شدن ریشه زردک میگردد حرارت پائین میباشد. همچنین حرارت در تشکیل شکل ریشه زردک تاثیر دارد بطوریکه در حرارت بالا ریشه کوتاه میگردد . ودر حرارت پائین ریشه طویل تر میگردد البته رنگ ریشه زردک وشکل آن ومیزان مواد غذای آن به رقم ،فصل کشت وشن ریشث نیز بستگی دارد. ریشه زردک بهترین رنگ خود را در حرارت 18-20 درجه سانتی گراد خواهد داشت. میزان رطوبت خاک در شکل وفرم ریشه زردک موثر است . ولی نه به اندازه وضعیت مناسب حرارت در رطوبت کم ریشه زردک طولانی ودر رطوبت زیاد آن کوتاه میگردد.

جمع آوری حاصل:
ریشه زردک را به صورت های مختلف جمع آوری میکند بعضی ابتدا قسمت ها هوائی را که شامل برگها میباشد. قطع کرده . سپس با وسایل مکانیکی که توسط تراکتور کشیده می شود . از قبیل گاو آهن ویا نهرکن هائی کوچک،زردک را از خاک خارج می کند ، سپس آنرا بارست از خاک جدامی نماید . وعده ای دیگر با برگهائی روی ریشه هان زردک آنها را از خاک تمیز کرده ،سپس در کیسه های پلاستیکی به بازار عرضه کرده ویا با برگهائی آن در دسته های 5الی 10 تایی بهم می بندد وبه بازار می فرستد. البته جدا نمودن برگها در مزرعه وقرار دادن ریشه های زردک در کیسه های پلاستیکی ترجیح داده می شود . باید بخاطر داشت که زردک ها شکسته شده منشعب گردیده واحتمالاً آفت زده از زردک های سالم جدا شود .

انبار کردن ونگهداری زردک :
در حرارت صفر ته 2 درجه سانتی گراد ورطوبت 95% به بالا میتوان زردک را برای مدتی بیش از 4 الی 5 ماه نگهداری کرد.

اهمیت غذائی ودوائی :
زردک بصورت خام وپخته استفاده می شود که بصورت خام بعد از غذا صرف می شود . از آن در ترشی ومربا استفاده می شود . همچنهان آنرا با آب پز، سرخ شده وپخته شده به تنهائی یا باسایر غذا ها مانند گوشت مورد استفاده قرار میدهند .

در 100 گرام زردک ترکیبات زیر وجود دارد:
آب 86%، کاربوهایدریت 16.6%، پروتین 0.9%، چربی 0.2% فایبر1.2% وترکیبات معدنی 1.1% زردک گذشته از آن که پر از مواد قندی میباشد . دارای مقدار زیادی کاروتن (carotene) است که در بدن به ویتامین A تبدیل میشود. با مصرف 100 گرم زردک حدود 11000 واحد بین المللی ویتامین A برای بدن تامین میشود. که ازین نظر فوق العاده اهمیت دارد. کم بود ویتامین A باعث شب کوری میگردد.
همچنان زردک دارای ویتامین های ویتامین B1 ویبوفلاوین G یا B2، نیاسین و ویتامین C میباشد. این سبزی برای تقویت اعصاب بسیار مناسب است. بخاطر وجود عناصر معدنی چون کلسیم و فسفر برای تکیم استخوان بندی بدن به خصوص در سنین جوانی، کودکی و برای نوزادان بسیار مفید میباشد. مخلوط کردن آب زردک در برنامه غذای نوزادان توصیه شده است. زردک از بیماری نرمی استخوان یا Rachitism جلوگیری میکند. همچنان زردک دارای عناصری پتاسیم و آهن میباشد. آب و خود زردک به علت داشتن A,B,C در امراض رنگ پریده گی کم خونی، تسریع در هضم غذا، باز شدنی اشتها و بهتر شدن عمل کبد نقش عمده ای میتواند داشته باشد. به این ترتیب به شادابی رنگ چهره کمک فراوانی نماید. کسانی که بیماری صفراوی دارد زردک میتواند در تقلیل بیماری آنها کمک کند. بنابراین بر اهمیت غذای این سبزی میتواند پی برد. تختم زردک صدوروملین است و کوبیده آن بصورت ادویه مصرف میشود.