علایم کمبود آهن در گیاه
اثرات کمبود آهن در گیاه و راه های برطرف کردن آن
نقش آهن در گیاه :
این عنصر، به عنوان یک عامل کاتالیزوری در سنتز کلروفیل عمل می کند. آهن از عناصر تشکیل دهنده بسیاری از آنزیم های تنفسی است. متجاوز از یک قرن است که ضرورت وجود آهن برای تغذیه گیاهان شناسایی شده است.
اثرات کمبود آهن :
علایم کمبود آهن به صورت شبکه ای از رگبرگ های سبز کم رنگ در متن سبز روشن یا زرد برگ در شاخه های انتهایی درخت کاملا مشهود است. با پیشرفت کمبود، برگ ها کاملا زرد می شوند. برگ ها پوششی از رنگ نارنجی یا برنزه به خود می گیرند، چون آهن در گیاه پویا نیست (غیر متحرک است) این علایم ابتدا در برگ های جوان و قسمت بالای ساقه مشاهده شده و با شدت یافتن کمبود تمامی گیاه را در بر می گیرد. در غلات برگ های دچار کمبود آهن راه راه به نظر می رسند. در درختان میوه زردی برگ در حالیکه رگبرگ ها کم و بیش سبز باقی مانده اند پدیده رایجی است. حاشیه برگ ها با شدت یافتن کمبود به سفیدی گراییده سپس علایم سوختگی (نکروز) ظاهر می شود.
علایم کمبود آهن به صورت شبکه ای از رگبرگ های سبز کم رنگ در متن سبز روشن در برگ مرکبات
لازم به ذکر است که گاهی در اواخر بهار که سرعت رشد درختان زیاد است، به علت عدم تکافوی جذب آهن، برگ ها زرد می شوند. سپس با کاهش آهنگ رشد، رنگ درختان دوباره سبز و دوباره در اواخر تابستان، با تشدید رشد رویشی علایم کمبود آهن یعنی زردی برگ بروز می کند. باید توجه داشت که تنها کمبود آهن به زردی برگ منجر نمی شود، کمبود ازت، گوگرد، منیزیم و برخی عناصر غذایی دیگر، برخی آفات و بیماری های گیاهی و یا نور کم نیز در مواردی به پریدگی برگ می انجامد.
نشانه های کمبود آهن در برگ آووکادو (شکل سمت چپ) و ذرت (شکل سمت راست)
گاهی در گیاهان مبتلا به کمبود آهن، غلظت آهن در برگ ها بیشتر از حد نرمال است و حتی به تازگی در تجزیه های برگی، مقدار غلظت آهن درج نمی شود. این بدان علت است که وجود آهن زیادی در برگ ها ملاک عمل نیست و باید از طریق محلول پاشی و ایجاد شرایط خوب مدیریتی، حرکت آهن را در گیاه بهبود بخشید تا علایم کمبود آهن در برگ ها مشاهده نشود.
میوه ها ممکن است به رنگ نارنجی روشن در آیند و اندازه آن ها کوچک شود. شاخه ها و اندام های شدیدا آسیب دیده، سرخشکیده می شوند. کمبود آهن در اثر آسیب دیدگی ریشه ها از غرقاب بودن زمین، نماتودها و یا مسمومیت ناشی از زیادی عناصر غذایی در درخت توسعه می یابد.
برای خرید کود آهن همین الان میتوانید کلیک کنید.
چگونه کمبود آهن را از کمبود منگنز در گیاه تشخیص دهیم؟
در بعضی از موارد، به ویژه در شاخه های نورسته، علایم کمبود آهن و منگنز با هم تداخل کرده، تشخیص را مشکل تر می کند. منگنز همانند آهن عنصری غیر متحرک در گیاه است و علایم کمبود آن ابتدا در برگهای جوان درخت ظاهر میشود، در کمبود آهن رگبرگ اصلی و فرعی اغلب به صورت شبکه سبز رنگ در متن سبز روشن یا زرد دیده می شود. در صورتیکه در کمبود منگنز رگبرگ اصلی و فرعی به صورت نواری پهن به رنگ سبز در متن سبز روشن یا زرد ظاهر می شوند که بیشتر حالت لکه لکه ای به برگ می دهند. مهمترین نشانه کمبود منگنز، کلروز بین برگها میباشد که معمولاً تمام قسمتهای بالای درخت را فرا میگیرد، رشد درخت نیز کاهش یافته و در بعضی مواقع درختان به صورت کوتاه باقی میمانند. بر خلاف کمبود آهن در کمبود این عنصر، قسمت نوک و حاشیه برگهای درخت به صورت سبز باقی میمانند. در شرایط کمبود حاد راه تشخیص این است که برگ های انتهایی را با محلول 6.5 درصد سولفات آهن رنگ آمیزی و به مدت چند هفته صبر می کنند . اگر کمبود مربوط به آهن باشد، سطح برگ در منطقه ای که رنگ آمیزی شده لکه هایی به صورت خال های سبز رنگ نمایان می شود. در مراحل اولیه کمبود ممکن است اندازه برگ کاهش یابد ولی کلروز ایجاد نشود. ولی در کمبود شدید خشکیدگی سرشاخه ها پیشرفت می کند. غالبا سرشاخه های بالایی درخت بیشتر ازقسمت ههای پایینی تحت تاثیر قرار می گیرند.
برگ درخت هلوی مبتلا به کمبود آهن (شکل سمت چپ) و مبتلا به کمبود منگنز (سمت راست)
ریزش غیر طبیعی برگ و تولید کم میوه از جمله عوارضی هستند که حتی در شرایط خفیف کمبود هم مشاهده می شود. میوه های تولید شده، نسبت به میوه های کوچک تر ولی اسیدیته (ترشی) آن ها تا حدودی افزایش می یابد. در کمبود آهن، برگ ها هنوز به اندازه طبیعی نرسیده، می ریزند و میوه ها در قسمت انتهایی درخت نارس و سبز باقی می مانند.
وجود چه شرایطی باعث بروز کمبود آهن در گیاه می گردد؟
در بیشتر نقاط کشور ما، مهمترین عامل کمبود آهن زیادی بی کربنات در محلول خاک است. آهک به تنهایی مشکل چندانی در جذب آهن ایجاد نمی کند. آبیاری سنگین، فشردگی یا هر عامل دیگری که تهویه خاک را کاهش دهد، به افزایش غلظت دی اکسید کربن در خاک منجر می شود که در ترکیب با آهک بی کربنات تولید شده که خاصیت بافری داشته و این ترکیب با جلوگیری نسبی از کاهش PH در اطراف ریشه از حلالیت بیشتر ترکیبات آهن دار و قابلیت جذب آهن کاسته می شود.
در اکثر باغ ها و مزارع، کمبود آهن به خاطر در دسترس نبودن برخی مواد معدنی در خاک حادث می شود نه به خاطر کافی نبودن مقدار آن در خاک. کمبود آهن می تواند علل گوناگونی داشته باشد. محلولیت کم آن در خاک های قلیایی، عدم تحرک نسبی آن در گیاه، از جمله عواملی هستند که نقش اساسی دارند.
زیادی آهک در خاک، غالبا موجب کلروز شدید آهن در بسیاری از گیاهان می شود. بی کربنات کلسیم تولید شده درچنین خاک هایی احتمالا ممکن است هم در جذب آهن و هم در تحرک آن در گیاه اثر بگذارد.
رطوبت زیاد به دلیل شرایط نامناسب تهویه ای در خاک، موجب بروز کمبود آهن در بسیاری از گیاهان می شود. در کالیفرنیا، این عامل یکی از متداول ترین علل در ایجاد زردی آهن در مرکبات است.
وجود مقدار زیاد یون بی کربنات در خاک، کمبود آهن را ایجاد و یا تشدید می کند. کمبود و یا زیادی عناصر پر مصرف و کم مصرف نیز باعث کمبود آهن در گیاهان می شود.
افزایش فسفر، کلسیم، روی، مس و … و همچنین کاهش منیزیم و پتاسیم، در کمبود آهن نقش دارند.
راه های کنترل کمبود آهن در گیاه :
تا قبل از ظهور کلات ها یا شلات ها (Iron chelates )، موثر ترین روش برای رفع زردی آهن در گیاهان متعادل کردن عملیات آبیاری بوده است. کمبود آهن، معمولا با مصرف ترکیبات کلاتی اصلاح می شود. کلات آهن را باید در شروع فصل رشد (بهار) به محض ظاهر شدن اولین علایم زردی به درخت داد. برای این منظور شیاری به عمق 25 سانتی متر و عرض یک بیل در پیرامون درخت در قسمت خارجی سایه انداز ایجاد می کنند و کلات آهن را به طور یکنواخت در شیار حفر شده می پاشند و سپس روی آن خاک پوشانده، آبیاری می کنند. برای رفع یا کاهش کلروز درختان، عملیات زیر توصیه می شوند:
– از کودهای آهن داری از قبیل سکوسترین، ری چکس آهن، فتریاون و غیره می توان برای رفع کمبود آهن استفاده کرد. مصرف آن ها از طریق ریشه و بر حسب سن درخت و درجه بندی برگ ها متفاوت است. بهترین کود محتوی آهن برای اکثریت خاک های آهکی ایران، ترکیبات شیمیایی با بنیان Fe-DTPA و Fe-EDDHA (سکوسترین آهن-138) می باشد. این کود ها فقط به صورت مصرف خاکی و یا به صورت استفاده در آبیاری تحت فشار در درختان و زراعت های که به صورت نواری آبیاری می شوند، توصیه می گردد و استفاده از آنها به صورت محلول پاشی موثر نخواهد بود زیرا این کود ها در اثر نور تجزیه می شوند. معمولا از سکوسترین به مقدار 250 گرم جهت هر درخت 8-5 ساله بارور توصیه می شود. مقدار مورد نیاز برای هر نهال غیر بارور 10 تا 30 گرم در سال است. پس از ریختن کود در پای درخت بلافاصله باید روی آن را با خاک پوشاند تا در مقابل نور خورشید تجزیه نگردد.
– از کود های مناسب دیگر، کلات های آهن با بنیان Fe-EDTA (با نام تجاری فتریلون) می باشد که محتوی شش درصد آهن بوده و مخصوص خاک های اسیدی است و مصرف آن به صورت محلول پاشی می باشد.- شخم سالیانه همراه با دادن کود دامی پوسیده در سایه انداز درختان. عمق شخم و مقدار کود مصرفی بسته به نوع درخت و خاک متفاوت است. چنانچه ریشه های فرعی درختان سطحی باشند نیاز به شخم کم عمق است. چنانچه خاک پای درختان رسی باشد کود دامی بیشتری باید مصرف شود.
– تغییر روش آبیاری از کرتی و غرقابی به نشتی و جوی پشته ای حتی الامکان در خارج از ناحیه سایه انداز درختان انجام شود.
– کاهش دفعات و مقدار آب آبیاری و احتراز از انجام آبیاری غیر ضروری.
– استفاده از آب رودخانه به جای آب چاه و قنات.
– اصلاح خاک ها و آب های شور و قلیایی به کمک کارشناسان مربوطه.
– احتراز از مصرف زیاد و بی رویه کودهای فسفره.
منبع : الهی نیا، س. ع. قارچ و بیماری شناسی گیاهی (جلد دوم). 1393. انتشارات دانشگاه گیلان.
گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.
نظرات کاربران