ازت در گیاهان چه نقشی دارند

نقش ازت در گیاه و راه های جبران کمبود و بیشبود ازت

ازت در طبيعت به سه شكل ازت آلي، ازت گازي و ازت معدني يافت مي شود.

منظور از ازت آلي ازت موجود در تركيبات آلي مي باشد كه به شكل اسيدهاي آمينه، اسيدهاي آلي و ديگر تركيبات آلی يافت ميشود. بخش عمده ازت خاك به شكل آلي (غير قابل جذب) و دایماً در حال تبديل شدن به شكلهاي مختلف مي باشد.

به همين دليل امكان اندازه گيري ازت قابل استفاده و تعيين حد بحراني ازت در خاك خيلي مشكل است. شكل معدني ازت شامل تركيبات يوني ازت مي باشد كه در خاك ديده ميشود.

فرم های مختلف ازت:

ازت به صورتهای نیترات (No3 -)، یون آمونیم (NH4 +) و اورهCo (NH2 ) 2 قابل جذب گیاه است. اشکال دیگر آن نظیرN2 ، NO2 و N2O و … برای درختان میوه غیر قابل جذب می‌باشد.

نیترات فرم اصلی نیتروژن در خاک بوده و فرمهای آمونیاک، آمونیوم و اوره پس از مدتی کم و بیش کوتاه بصورت نیترات در می آیند.

تبدیل این فرمها به نیترات موجب آزاد شدن H+ گشته و پی اچ خاک را نقصان می دهد. نیترات (No3 -) چون دارای بار منفی است جذب کلوییدهای خاک نشده و در معرض شستشو از خاک است.

اما یون آمونیم (NH4 +) چون دارای بار مثبت است جذب کلوییدهای خاک می گردد و بتدریج بصورت نیترات (No3 -) در می آید.

نقش ازت در درختان میوه :

ازت مهمترین عنصر غذایی در تغذیه درختان میوه می‌باشد که تعیین کننده رشد رویشی درختان است.

ازت در رشد رویشی، گلدهی، تشکیل میوه، عملکرد محصول، رسیدگی میوه‌ها و مسایل فیزیولوژی پس از برداشت در اکثر محصولات باغبانی دخالت دارد.

ازت در ساخت ترکیبات پروتیین و اسیدهای آمینه و کربوهیدراتها نقش فعال دارد. همچنین میزان ازت در رنگ ‌بندی میوه‌ها مؤثر است.

از آنجایی که اندامهای جوان و در حال رویش درختان میوه نیاز زیادی به این عنصر دارند، ازت در گیاه به شدت متحرک بوده و به قسمت‌های در حال رویش منتقل می‌شود.

ازت در گلدهی بسیار مؤثر بوده و باعث افزایش گلدهی در درختان میوه می‌شود و بنابراین تشکیل میوه و عملکرد را نیز افزایش می‌دهد.

ازت در رسیدگی میوه مؤثر است و چنانچه غلظت آن در گیاه بیش از حد مطلوب باشد باعث رسیدگی بیش از حد میوه ‌ها شده و از عمر انباری آنها می‌کاهد.

نشانه های کمبود ازت در گیاه :

1- اولین علامتی که از کمبود ازت مشاهده می‌شود، کاهش رشد رویشی درخت می‌باشد.

همانطور که بیان شد ازت در گیاه کاملاً متحرک می‌باشد و در اثر کمبود معمولاً برگهای پیر به زردی می‌گرایند در حالی که برگهای جوان سبز باقی می‌مانند.

بنابراین منظر عمومی‌ باغ به زردی می‌گراید. در درختان میوه در این حالت برگهای قسمت پایین تاج زرد شده و برگهای سر شاخه ‌ها سبز می‌باشد.

نشانه های کمبود ازت در برگ های مرکبات

2- کوچک بودن میوه‌ها و کاهش عملکرد محصول نیز از نشانه‌های دیگر کمبود ازت می‌باشد. ریزش بیش از حد گلها و میوه ‌ها در باغ از علایم کمبود ازت در باغ است.

اثر کمبود ازت در برگ و میوه هلو

3- کاهش یا توقف رشد رویشی و تولید میوه، رنگ پریدگی (تغییر رنگ برگ، رگبرگ و دمبرگ به سبز کم رنگ یا زرد) و روشنی برگ‌های مسن (پایینی یا بالغ).

اثرات کمبود ازت در برگ های مسن

4- اگر کمبود اصلاح نشود، زردی و رنگ پریدگی به برگ‌های جوان هم سرایت می‌کند و موجب توقف رشد برگ‌های جوان و کوچک ماندن آنها می‌شود.

اثرات کمبود ازت در برگ های ذرت

5- در موارد کمبود شدید تمام کلروفیل از بین می‌رود و برگ‌های مسن پیش از موقع می‌ریزند.

ساقه‌ها باریک، سخت و فیبری شده و تیره رنگ می‌گردند، میوه‌ها نیز رنگ روشن پیدا می‌کنند. گل‌ها کوچک مانده و یا ریزش می‌کنند. در زمان کمبود ازت، ریشه‌ها بیش از ساقه‌ها رشد می‌کنند و در صورت ادامه کمبود، رشد ریشه‌ها نیز متوقف و قهوه‌ای شده و می‌میرند.

از دلایل کمبود ازت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

pH خیلی پایین یا خیلی بالای خاک (خاک‌های خیلی اسیدی و خیلی قلیایی)، رشد سریع گیاه، کم بودن مواد آلی خاک، در زمانی که آبیاری بیش از حد صورت پذیرد بخش اعظمی از ازت موجود در خاک (خصوصاً خاک‌های شنی یا سبک) آبشویی شده و از دسترس گیاه خارج می‌شود، در زمانی که رطوبت خاک بالا و دما پایین باشد گیاه مقدار ازت کمتری مصرف می‌نماید و علایم کمبود ازت رخ می‌دهد.

در بهار به هنگام شکوفه کردن درختان و یا در اواخر تابستان و پاییز، به علت مصرف زیاد ازت توسط جوانه و میوه ها، کمبود خفیف ازت ممکن است به وجود آید.

علل بروز کمبود ازت به صورت شستشو، تصعید و خارج شدن از خاک از طریق برداشت محصول، عوامل دیگری هم مانند مواد آلی پر حجم (نسبت بالای کربن به ازت C/N ) با تثبیت موقت قابل استفاده در خاک یا بالا بودن یون های سدیم، کلر، بر، قدرت جذب را کاهش می دهند.

در شرایط آلودگی آب ماندگی (غیر هوازی) ازت به صورت دنیتریفیکاسیون (Denitrification ) تلف می شود.

نشانه های کمبود ازت در گندم

اثرات بیش بود ازت :

زیادی ازت علاوه بر تاثیرات منفی روی رشد و نمو درخت، میزان محصول و کیفیت میوه اثر گذار است. در مواردی هم به طور مستقیم یا غیر مستقیم روی قابلیت جذب مس، روی، منگنز، مولیبدن و سایر عناصر نیز اثر می گذارد.

در بعضی از خاک ها، زیادی کود ازته، موجب خراب شدن ساختمان فیزیکی خاک می شود. در این رابطه برخی از پژوهشگران به کاهش محسوس رشد ریشه اشاره کرده اند.

یکی دیگر از اثرات منفی ازت زیاد، این است که رشد رویشی را تسریع نموده، رسیدن میوه را تا حدودی با تاخیر می اندازد.

در مناطقی که شرایط آب و هوایی برای رشد رویشی مناسب است زیادی ازت در خاک موجب تحریک رشد و نمو سرشاخه ها در اواخر پاییز می شود که این سرشاخه های نورسته در مرکبات از یخبندان های زمستانه خسارت می بینند.

همچنین تولید میوه های کم آب، پوست کلفت و با کیفیت نامناسب جهت انبار کردن و حمل ونقل، از موارد دیگر ناشی از اثرات زیادی ازت در خاک است.

در کدوییان زیادی ازت در خاک سبب بافت مردگی حاشیه برگ ها می شود.

ازت بیش از حد باعث اختلال در رنگبندی میوه ‌ها می‌شود (خصوصاً در درختان سیب) و اثر منفی در این امر دارد.

همچنین ازت بیش از حد علاوه بر اینکه باعث افزایش رشد علفهای هرز در باغهای میوه می‌شود باعث کاهش مقاومت درختان میوه در مقابل آفات و بیماریها می‌گردد.

درمان مسمومیت ازت:

آب‌شویی خاک یا محیط کشت با آب شیرین تا برطرف کردن کود اضافی توصیه می‌شود. اگر برنامه کودی به میزان لازم در نظر گرفته شود مشکل اضافی ازت پیش نخواهد آمد.

1- انواع کودهای شیمیایی ازته:

1-1 اوره : یکی از کودهای مصرفی، کود اوره است. کود اوره که به کود شکری نیز معروف است در سطح جهان از پر مصرف ترین و ارزان ترین کودهای شیمیایی ازتی است.

کود اوره ٤٦ درصد ازت دارد و حلالیتش در آب خیلی خوب است و به همین دلیل در خاک برای تهیه محلول های کودی و محلول پاشی بر روی گیاه مورد استفاده قرار می گیرد.

در محلول پاشی روی گیاه ممکن است که کود اوره دارای مقداری ماده سمی بیوره باشد که این ماده نباید از یک مقدار مشخص بیشتر باشد.

مشکلی که در ارتباط با کود اوره وجود دارد این است که به دلیل حلالیت زیادش شست و شویش در خاک خیلی زیاد است. یعنی اگر آب آبیاری یا بارندگی زیاد و خاک شنی باشد به راحتی این کود در خاک شسته می شود.

2-1 سولفات آمونیوم : کود مهم دیگر، کود سولفات آمونیوم است. این کود ٢١ درصد ازت و ٢٤ درصد گوگرد دارد و اسیدزا بوده و بهترین کود برای شرایط خاک های ایران است.

کود سولفات آمونیوم به دلیل پایین بودن درصد ازت آن نسبتاً گران است. کود نیترات آمونیوم از کودهای مهم دیگر است که از ترکیب آمونیاک و اسید نیتریک تولید می شود.

ویژگی این کود آن است که دارای هر دو نوع منبع ازتی گیاه یعنی نیترات و آمونیوم است.

و یکی از معایبش آن است که به راحتی رطوبت هوا را جذب می کند و دانه های کود بهم چسبیده و تشکیل کلوخه می دهند و دیگر آنکه اشتعال زا است. یعنی اگر ضربه یا فشاری به کود وارد شود آتش می گیرد و مشکل آتش سوزی به وجود می آید.

3-1 کود اوره با پوشش گوگردی : یکی دیگر از کودهای ازتی مشهور و معروف کود اوره با پوشش گوگردی است. حلالیت کود اوره بالاست و امکان شستشویش زیاد بوده و دانه های کود اوره بر روی آن یک پوشش گوگردی ایجاد می کنند.

به این کود اصطلاحاً کند حل یا آهسته رهش می گویند.

یعنی کود SU به تدریج ازت خود را آزاد می کند و شستشو و تلفات کود خیلی کمتر بوده و از این نظر می تواند کود مناسبی باشد ولی نسبت به کود اوره معمولی گران است و برای گیاهان زینتی و برای شرایطی که امکان آب شویی زیاد بوده یا محصولاتی که از نظر اقتصادی با صرفه است می تواند کود مناسب و مفیدی باشد.

4-1 نیترات امونیوم : کود نیترات آمونیوم از کودهای مهم دیگر است که از ترکیب آمونیاک و اسید نیتریک تولید می شود.

نیترات آمونیم 33 درصد نیتروژن داشته و هر دو فرم ازت آن قابل جذب گیاه می باشند.

نیترات آمونیم را می توان قبل از کاشت محصول و یا بصورت سرک و بعد از آن که گیاه مقداری رشد، نمود به خاک داد.

متوسط غلظت (%) نیتروژن در بعضی از کودهای شیمیایی تجارتی.

معرفی محصول :

منابع : خواجه پور. م، ر. 1393. اصول و مبانی زراعت. انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی اصفهان.

الهی نیا، علی. 1393. قارچ شناسی و بیماری شناسی گیاهی. انتشارات دانشگاه گیلان.

گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.