بیماری سر خشکیدگی شاخه و مرگ درختان مرکبات

بیماری سر خشکیدگی شاخه و مرگ درختان مرکبات (ناتراسیا)

Nattrassia mangiferae

میزبان ها و مناطق انتشار بیماری :

ناتراس (Nattrass 1933) اولین فردی بود که این بیماری را روی درختان خزان دار در مصر مشاهده نمود و قارچی را که از درختان بیمار جدا کرد Hendersonula toruloidea نام گذاشت و آن را به عنوان یک گونه جدید توصیف کرد، ولی در پاتوژن بودن آن به علت این که روی تنه مرده درختان رشد می کرد دچار تردید شد.

بعد از آن بیماری و خسارت های از کشورهای نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری اروپا، آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و جنوبی و استرالیا گزارش شد.

تا اینکه ساتون و دایکو ( Sutton & Dykov ) تجدید نظر جالبی را روی تاکسونومی جنس Hendersonula نمودند و به علت وجود سه تفاوت اساسی ( مرفولوژی پیکنیدیوسپورها، محل تشکیل پیکنیدها و مرحله آتروکنیدی در قارچ Nattrassia ) عامل این بیماری را از جنس مذکور متمایز کرده و نام جدید Nattrassia mangiferae را برای آن پیشنهاد نمودند.

لازم به ذکر است نژادی از این قارچ که قادر است در پوست و ناخنهای انسان ایجاد بیماری کند از انگلستان گزارش گردیده است (Moore 1988).

در ایران این بیماری در سال 1372 توسط امینایی و ارشاد از کرمان گزارش گردید و آشنایی محققان در خوزستان با این بیماری به ویژه مرگ درختان اکالیپتوس به بیش از 30 سال می رسد.

اگرچه در طول این مدت عامل بیماری به کرات از درختان مبتلا جدا شده بود ولی به علت تفکری که در مورد عامل این بیماری وجود داشت بیماری زایی آن ثابت نشد.

در حال حاضر این بیماری که به انگلیسی Citrus branch Wilt and death disese گفته می شود، تقریبا در تمام باغهای مرکبات جنوب کشور از جمله استان خوزستان، بوشهر، کرمان و هرمزگان وجود دارد.

تمامی ارقام مرکبات به ویژه لیموترش (Lemon ) نسبت به این بیماری حساس هستند.

در ایران علاوه بر مرکبات به سایر درختان از جمله بادام، زردآلو، گیلاس، اوکالپتوس، پسته، انار، توت و… حمله می کند. ولی بیماری در همه گیاهان اهمیت ندارد، بیماری در خوزستان و سایر مناطق گرمسیری اهمیت دارد در فارس گاهی روی سیب نیز دیده شده است.

در شهرستان جهرم به شدت درخت توت را مورد حمله قرار میدهد (مهندس ایازپور). عامل بیماری قارچ Nattrassia mangiferae است قارچ بیشتر از محلهای آفتاب سوخته و قسمتهایی از درخت که در معرض آفتاب و گرمای شدید است وارد میشود.

علایم به صورت ورقه ورقه شدن پوست که زیر آن پودر سیاه رنگ (آرترو کنیدیم ) قارچ تشکیل می گردد دیده میشود، قارچ پیکنیدیم نیز تولید کرده که در بافت گیاه تشکیل شده و اهمیت چندانی ندارد، معمولاً قارچ در دمای زیر 30 درجه سانتیگراد خسارت نمیزند.

علایم بیماری سرخشکیدگی شاخه و مرگ تنه درختان (ناتراسیا) :

ابتدا برگ های سبز خشک شده، سپس در اثر تابش آفتاب به رنگ قهوه ای در می آیند و غالباً از شاخه ها جدا نمی شوند.

بیماری از شاخه های انتهایی به سمت سایر شاخه ها توسعه پیدا می کند و در نهایت به تنه سرایت می کند، با گسترش زخم حالت سرخشکیدگی شاخه (die back ) ایجاد شده و شاخه کاملا خشک می گردد.

در بعضی موارد شکاف هایی به طول 5 تا 10 سانتی متر در پوست شاخه های آلوده دیده می شود که غالباً همراه با خروج صمغ از این شکاف ها می باشد.

بیماری در مرحله پیشرفته منجر به تشکیل لایه دوده ای از آرتروکنیدیوم ها بین پریدرم و پوست می شود که از شاخص ترین آثار بیماری است. در حالت حاد گاهی آثار بیماری در ریشه ها هم پیدا می شود.

در مقطع عرضی و طولی شاخه و تنه، بخش های آلوده قهوه ای تیره و سایر بخش ها طبیعی به نظر می رسند. (تولید مثل غیرجنسی به چندین روش انجام می شود یکی از این روش ها قطعه قطعه شدن یا (Fragmentation) می باشد.

در این روش اندام های رویشی به صورت قطعه قطعه در می آیند، هر کدام از این قطعات را آرتروسپور (Arthrospor) یا اویدیا (Oidia) می نامند.

سرخشکیدگی شاخه، پوسته پوسته شدن و تشکیل لایه دوده ای حاوی آرتروکنیدیوم قارچ Nattrassia mangiferae روی شاخه ها

عامل و چرخه زیستی بیماری سرخشکیدگی شاخه و مرگ درختان مرکبات :

عامل بیماری قارچ N. mangiferae نام دارد که پیکنید دار است و به علت عدم وجود شرایط مناسب در طبیعت به ندرت پیکنید تشکیل می دهد. فرمی از قارچ فوق (Synanamorph ) که عامل اصلی اشاعه و خسارت بیماری در طبیعت می باشد قارچ ناقص Scytalidium dimidatum  است که اندام های رویشی آن بصورت آرتروکنیدیوم در می آیند.

پیکنید (شکل سمت چپ)، آرتروکنیدی (شکل سمت راست) 

آرتروسپورهای قارچ Scytalidium dimidatum

کلنی و آرتروسپورهای قارچ Scytalidium dimidatum

چرخه بیماری سرخشکیدگی شاخه و مرگ درختان :

زمستان گذرانی قارچ به شکل آرتروکنیدی بوده که به صورت یک لایه دوده ای سیاه رنگ، زیر پوست در قسمت شاخه و تنه باقی می ماند و عامل انتشار بیماری در سال بعد می شود.

در شرایط جنوب کشور (خوزستان) در اردیبهشت ماه با گرم شدن هوا قارچ فعالیت خود را شروع می کند. اوج فعالیت بیماری در تیر و مرداد می باشد.

عامل بیماری از طریق زخم های ناشی از هرس و نظایر آن وارد بافت گیاه می شود. زخم های ناشی از آفتاب سوختگی بهترین محل نفوذ و محل فعالیت قارچ ها هستند.

راه های مقابله با بیماری سرخشکیدگی و مرگ تنه درختان :

۱) تقویت درختان با استفاده از کودهای مناسب.

2) محافظت از درخت بخصوص در مقابل تنشهای آبی، آفتاب سوختگی و جلوگیری از زخمی شدن درخت.

3) حذف شاخه‌های آلوده.

4) در صورت امکان اجتناب از کشت ارقام پرتقال، لیمو، نارنگی گریپ فروت و نارنج که حساسیت بیشتری دارد.

5) بهداشت باغ (خروج چوبهای آلوده ). جمع آوری و سوزاندن شاخه های آلوده.

6) با توجه به اینکه اوج فعالیت قارچ در ماه های گرم سال است سم پاشی تاثیر چندانی در کنترل بیماری ندارد. ولی در اوایل شیوع بیماری می توان از قارچ کش اکسی کلرور مس (WP %5 ) به میزان 5 در هزار استفاده کرد.

منابع :

بهداد. ا. فیتوپاتولوژی و بیماری های مهم گیاهی ایران. 1388 . انتشارات یاد بود.

گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.