آشنایی با ارقام مختلف یونجه

آشنایی با ارقام مختلف یونجه

مقدمه :

یونجه با نام علمی .Medicago sativa L مهم ترین گیاه علوفه ای در جهان به شمار می رود. افزون بر این، یونجه تنها گیاه علوفه ای است که پیشینه کاشت آن به بیش از ثبت تاریخ برمی گردد. بر پایه تحقیقات انجام شده، مبدا اصلی یونجه جنوب غربی آسیا و به ویژه ایران است.

گیاه یونجه دارای بوته هایی با بلندای 60 تا 90 سانتی متر با 5 تا 40 ساقه جانبی است. ساقه ها از محل طوقه رشد می کنند و به صورت توپر و کرکدار هستند. برگ های یونجه سه یا چند برگچه ای بوده و یک سوم قسمت بالایی برگچه ها حالت دندانه ای دارند. 

یونجه دارای انواع ریشه های راست، افشان و خزنده است. ریشه های یونجه با باکتری های Rhizobium meliloti رابطه همزیستی داشته و در اثر این همزیستی بر روی ریشه های جانبی یونجه گرهک هایی به وجود می آید که نشانه تثبیت نیتروژن اتمسفری است. گل های یونجه به رنگ های مخلفی دیده می شود. میوه یونجه نیز به صورت یک نیام پیچ دار است.
بذر یونجه با جذب آب، بیشتر از 125 درصد وزن خود، آغاز به جوانی می کند. جوانه زنی یونجه به صورت برون خاکی است. نخستین برگ حقیقی به صورت تک برگچه ای و از یک جوانه واقع در نخستین گره ساقه در زیر لپه وجود می آید. پس از ظهور نخستین برگ حقیقی، رشد گیاهچه یونجه کامل شده و گیاهچه به یک گیاه بالغ نمو می کند. یونجه گیاهی است دگرگشن (آلوگام) ولی حدود 10 درصد نیز خودگشی دارد.

انواع بذر يونجه

يونجه همدانی، يونجه يزدي، يونجه بغدادي، يونجه بمی قره، يونجه نيك شهری، يونجه شيرازي و از بذرهای خارجی مساسرسا، رنجر و ماهويا راميتوان نام برد.

رقم های یونجه موجود در ایران :

رقم های یونجه موجود در ایران شامل ارقام خارجی و یا محلی است. ارقام یونجه محلی در مقایسه با رقم های اصلاح شده خارجی در دو سال اول کشت عملکرد متوسطی دارند، ولی برای سال های بعد میزان محصول این رقم ها بیشتر و مطمین تر است. برای انتخاب از رقم های محلی یونجه بایستی به وضع جغرافیایی محل رشد گیاه توجه نمود. به عنوان مثال چنانچه رقم های یونجه متحمل به سرما مورد نظر باشد، بایستی از یونجه های بومی مناطق سردسیر (مانند قره یونجه و یونجه همدانی) که به احتمال قوی دارای عامل های وراثتی تحمل به سرما هستند استفاده کرد. رقم های یونجه موجود در ایران بر حسب نام ناحیه ای که در آنجا کشت می شود نام گذاری شده اند.
1-یونجه همدانی :
مشخصه بارز این رقم رشد و نمو در مناطق سرد و مقاومت زیاد به سرمای زمستان است. یونجه همدانی نسبت به یونجه رنجر که در گذشته برای کشت در مناطق سردسیر توصیه می شد برتری های زیادی دارد. یونجه همدانی رشد نسبی داشته و سالیانه بیش از 5-4 چین بیشتر تولید نمی کند. یونجه همدانی دارای ساقه های بلند خشبی با شاخ و برگ به نسبت کم و بلندای بوته های آن به طور میانگین تا 85 سانتی متر می رسد و دارای برگ های متمایل به بنفش می باشد. یونجه همدانی به آب نیاز فراوانی دارد و هر 10-8 روز بایستی آبیاری شود. بیشینه عملکرد این رقم در زمان ظاهر شدن گل هاست. دانه های آن کوچک و در ازای آن ها در حدود 1.2 میلی متر است.

2- یونجه یزدی

مشخصه بارز یونجه یزدی کیفیت و عملکرد بالای آن است. این رقم خاص مناطق معتدله بوده که می توان آن را در مناطق به نسبت گرم و خشک نیز کشت کرد. بلندای بوته در این یونجه 60-50 سانتی متر بوده ولی دارای شاخ و برگ به نسبت زیاد و برگ های بزرگتر است. برگ ها از رقم همدانی بازتر بوده و میزان کرک در یونجه یزدی بیشتر از یونجه همدانی است. به علت گرم وخشک بودن منطق، ساقه های آن قوی تر و ضخیم تر از یونجه همدانی است.

3-یونجه بغدادی
این رقم از عراق وارد ایران شده و بلندای بوته آن در حدود 100 سانتی متر است. برگ های آن بزرگ بوده و پوشیده از کرک و نیاز آبی آن بالاست. یونجه بغدادی ویژه مناطق گرمسیری بوده و به همین خاطر در نواحی جنوبی ایران و خوزستان کشت می شود. از ویژگی های بارز این یونجه مقاومت به گرماست به طوریکه در شرایطی مانند استان خوزستان بدون رکود در سرتاسر سال رشد می کند. یونجه های بغدادی به طور میانگین سالیانه 10 چین در مناطقی مانند خوزستان تولید می کند.
4-یونجه بمی
یونجه بمی مانند یونجه بغدادی ویژه مناطق حاره ای یا گرم است. بلندای متوسطی در حدود 65-60 سانتی متر داشته و برگ های به نسبت بزرگی دارد. این رقم نیز سالیانه می تواند تا بیش از 10 چین تولید کند. مقاومت یونجه در برابر گرما و خشکی بیشتر از یونجه یزدی است. بذر یونجه بمی از یزدی بزرگ تر است. برای کاشت در مناطق جیرفت و خوزستان و بم مناسب بوده، این رقم نیز مانند یزدی به یونجه هفت چین معروف است.
5- قره یونجه
مرکز تنوع اصلی آن منطقه آذربایجان است. در برابر سرما متحمل است و برای کشت به صورت یونجه یکساله و حتی دیم در مناطق سرد، به ویژه آذربایجان مناسب است. اکوتیپ پرشماری از قره یونجه وجود دارد که می توان به اکوتیپ های اردوباد، بافتان و خواجه اشاره کرد. در بین اکوتیپ های قره یونجه تنوع بسیار ارزشمندی وجود دارد. اکوتیپ هایی از این رقم برای تحمل شرایط تنش شوری و همچنین سرمای زمستانه وجود دارد. میانگین بلندا در این رقم در حدود 75 سانتی متر است و حدود 10 الی 11 گره در طول ساقه اصلی وجود دارد. شکل برگچه ها از نوع قلب وارونه یا Obaordate بوده و پیچش غلاف های این رقم از نوع چپ گرد است.
6–یونجه نیک شهری
بلندای بوته بین 100 تا 110 سانتی متر است. برگ های پهن و بزرگ بوده، مقاومت آن در برابر گرما بیش از دیگر ارقام ایرانی است و تا دمای حدود 50 درجه سلسیوس را بخوبی تحمل می کند. نیاز آبی و غذایی بالایی دارد و عملکرد آن در شرایط خوب زراعی در سال، تولید 35 تا 40 تن علوفه خشک است.

به طور خلاصه :
رقم های یونجه موجود در ایران شامل رقم های خارجی و یا محلی است.
رقم های یونجه محلی در مقایسه با رقم های اصلاح شده خارجی، مطمین تر هستند.
برای انتخاب رقم های محلی یونجه بایستی به وضع جغرافیایی محل اصلی رشد آن رقم توجه نمود.
قره یونجه و یونجه همدانی از معروف ترین ارقام ایرانی هستند.
یونجه بمی مانند یونجه بغدادی ویژه مناطق حاره ای یا گرم است.
در بین اکوتیپ های قره یونجه تنوع بسیار ارزشمندی وجود دارد. اکوتیپ هایی از این رقم برای تحمل شرایط تنش شوری و همچنین سرمای زمستانه وجود دارد.

منابع :

منیری فر و همکاران. راهنمای یونجه (کاشت، داشت، برداشت). 1394. نشر آموزش کشاورزی.

گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.