چرا کود های اسید هیومیک محبوب هستند

چرا کود های اسید هیومیک محبوب هستند

مقدمه :

هيوميک اسيد چيست؟

مواد هيوميکي محصول نهايي تجزيه هر ماده آلي در شرايط ويژه و توسط ميکروارگانيسم‌هاي خاص مي‌باشند. از آنجا که اين ماده PH اسيدي ضعيف (3.8 تا 5) دارد و مشتق از هوموس مي‌باشد به نام هيوميک اسيد هم شناخته ميشود. اما حقيقتاً هيچ شباهتي به اسيدهاي شناخته شده چه معدني و چه آلي ندارد.
مواد هيوميکي در واقع طيف وسيعي از ترکيبات آلي- معدني گوناگون نظير اسيدهاي آمينه، پپتيدها، فنول‌ها، آلدئيدها و اسيدهاي نوکلئيک در پيوند با انواع کاتيون‌ها مي‌باشند که مجموعاً ترکيب بسيار پيچيده‌ و شگفت ‌انگيزي را ساخته‌ اند که مي‌توانند ميليو‌ن‌ها سال در طبيعت دوام بياورد و اعمال بسيار شگرفي انجام دهد که قابل قياس با هيچ ترکيب ديگري نيست.
اسيدهاي هيوميک قابليت اتصال به 6 عنصر معدني شامل عناصر ماکرو و ميکرو را دارا هستند. اتصال هيوميک اسيد به عناصر معدني موجب مي¬شود عناصر غير قابل جذب، فيکس شده يا کم جذب در محيط اطراف ريشه به صورت قابل جذب دربيايند. در حقيقت اسيد هيوميک نقش کلات کننده عناصر را دارد.

اميد است که اين مقاله انگيزه‌ي مؤثر براي مطالعه بيشتر در خوانندگان ايجاد کند و در نهايت همه با هم بتوانيم سلامت و تعادل از دست رفته را به خاک‌هاي کشاورزي ميهن بازگردانيم و هميشه اين نکته را در نظر داشته باشيم که :
خاک سالم = گياه سالم = حيوان و انسان سالم

اجزاي هوموس :

1.هيومين = که در قليا، اسيد و آب نامحلول است.
2.هيوميک اسيد = که در مواد قليايي محلول و در آب و اسيد نامحلول است.
3.فولويک اسيد = که در آب، قليا و اسيد محلول مي‌باشد.

جايگاه هيوميک اسيد در دنيا :

امروزه هيوميک اسيد در سراسر جهان مورد توجه خاص قرار گرفته است و در صنعت کاربردهاي متنوع و وسيعي دارد. براي مثال در صنايع نفت براي کاهش چسبندگي گل حفاري مصرف مي‌شود.
همچنين در تصفيه فاضلاب‌هاي صنعتي جهت زدودن فلزات سنگين از جمله اورانيوم، همينطور براي احياي خاک‌ها و آب‌هاي آلوده به مواد نفتي و ساير آلاينده‌هاي شيميايي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
بعلاوه در توليد داروها و مکمل‌هاي دامي و نيز در توليد داروهاي انساني از اين مواد بهره‌برداري مي‌شود. اما مهمترين کاربرد آن در کشاورزي است.
در کشورهاي غربي با وجوديکه ميزان ماده آلي در خاک نسبتاً بالاست و ph خاک غالباً خنثي يا مختصري اسيدي است و در چنين شرايطي هيوميک اسيد کارايي کمتري دارد، باز استقبال از اين مواد بسيار گسترده و روز افزون است.
آنها به دلايل زير علاقمند به استفاده از هيوميک‌ها هستند:
1- سازگاري با محيط زيست و فقدان نگراني از آلوده شدن آب‌هاي سطحي و زيرزميني.
2- صرفه‌جويي در مصرف کود شيميايي و کاهش هزينه‌ها.
3- قابليت استفاده در کشت‌هاي ارگانيک در حاليکه بسياري از کودهاي شيميايي نظير NPK در اين موارد ممنوعيت دارد.
4- افزايش مقاومت نسبت به بيماري‌ها در نتيجه کاهش مصرف سموم.
5- کاهش هزينه‌هاي کارگري به دليل استفاده از حجم کم در مقايسه با کودهاي آلي.
6- احياي توازن در خاک‌هايي که قبلاً بطور نامناسب کوددهي شده‌اند.
در کشورهايي نظير استراليا و آمريکا که بخش‌هاي مهمي از خاک‌شان کويري است و با مشکلاتي مشابه ما مواجه‌اند، انگيزه‌هاي جدي‌تر براي مصرف هيوميک‌ها وجود دارد.
در چنين سرزمين‌هايي، آب و خاک غالباً قليايي است و هيوميک اسيد در محيط قليايي بهتر عمل مي‌کند. از اين گذشته مناطق بياباني با مشکلات ديگري نظير کمبود مواد آلي خاک، کم‌آبي، شوري، نوسان شديد دما در شبانه روز (تنش گرمايي و سرمايي) و ساختار نامناسب خاک درگير هستند.

محبوبيت هيوميک اسيد در ايران:

ترکيبات هيوميکي از بدو معرفي به بازار ايران موفقيت هاي تازه اي را در توليد کشاورزي رقم زده و باعث افزايش متوسط درآمد کشاورزان شده اند.
بيشترين کاربرد هيوميک ها در کشاورزي، به عنوان بهبود دهنده ساختار خاک است. استفاده گسترده از اسيد هيوميک در سراسر جهان و ايران، توليد کنندگان چنين ترکيباتي را بر آن داشته است تا با تکيه بر قابليت هاي بسيار جالب مولکول هاي هيوميکي، به روش هاي مختلف از اين مولکول ها جهت بهبود تغذيه گياهي استفاده نمايند.

يک سوال مهم :

ممکن است اين سؤال براي خواننده پيش بيايد که آيا هيوميک اسيد به رشد و تکثير ميکروب‌ها و قارچ‌هاي بيماريزا هم کمک مي‌کند؟
پاسخ منفي است. دليلش اين نيست که هيوميک اسيد همانند يک موجود هوشمند، دوست را از دشمن تشخيص مي‌دهد، اما به دليل اينکه هيوميک اسيد محصول قارچ‌ها و باکتري‌هاي غير بيماريزا است با نيازهاي فيزيولوژيکي اينگونه موجودات نيز سازگاري بيشتري داشته، نتيجتاً به رشد و تکثير آنها کمک مي‌کند.
نتيجه نهايي اين کار تنگ شدن ميدان فعاليت ميکروارگانيسم‌هاي پاتوژن (بيماريزا) است.

منشا هيوميک اسيد چيست ؟

معادن لئونارديت که طي ميليون ها سال در اثر انباشته شدن بقاياي گياهي و تحت شرايط خاص رطوبت، دما، فشار و اکسيد شدن به وجود مي آيد.
علاوه بر اينکه صد در صد ارگانيک بوده داراي مقادير بالايي از اسيدهاي هيوميک و فولويک است.
چين کشوري با ذخاير عظيمي از معادن لئونارديت است. در رده بندي لايه هاي معادن لئونارديت لايه هاي جوان داراي درصد بيشتري از هيوميک و فولويک اسيد بوده و از ارزش بالاتري برخوردار است.
PH اسيدي لئونارديت حلاليت آن در آب را کاهش مي دهد، به اين منظور هيوميک اسيد را با پتاسيم ترکيب مي کنند تبادلات کاتيوني و آنيوني صورت گرفته محدوده PH را قليايي و باعث انحلال صد در صد پتاسيم هيومات در آب مي شود. هيوميک اسيد به خودي خود قابليت انحلال ندارد.
استفاده از هيوميک اسيد مزيت هاي فراواني دارد، که در ادامه به اختصار به برخي از آن ها اشاره مي نمائيم :
•    افزودن مواد آلي به خاک هايي با کمبود مواد آلي
•    افزايش قدرت ريشه گياهان و درختان
•    کمک به بهبود جذب مواد مغذي توسط گياهان
•    افزايش توليد کلروفيل و سبزدانه در برگ درختان
•    بهبود جوانه زني بذر
•    تحريک فعاليت مفيد ميکروبي درون خاک
•    بهبود و افزايش نگهداري حاصلخيزي خاک باغات و مزارع
•    حفظ و افزايش سلامت گياه و افزايش بازدهي توليد محصول
•    استفاده از اسيد هيوميک در آبياري، درکنترل برخي از بيماري هاي ريشه نقش موثري دارد.
•    ارگانيک بودن و در نتيجه سالم و بي خطر بودن براي محيط زيست، حيوانات، گياهان و انسان
•    محرک آنزيم هاي گياهي
•    افزايش فعاليت هاي آنتي اکسيداني
•    اسيد هيوميکيک منبع خوب از فسفات و کربن است و باعث تحريک جمعيت ميکرو فلور مي شود. اين موضوع موجب داشتن خاکي سالم تر با فلور متعادل در گياهان سالم مي گردد.
•    هيوميک اسيد به تقليل و کاهش سميت موادي همچون فلزات سنگين، هيدروکربن ها، آفت کش ها و کمک نموده و سديم سمي را کاهش مي دهد.
•    از اطريق افزايش انسجام ذرات ريز خاک، باعث کاهش در فرسايش خاک مي گردد.
نکته : يکي از وظايف هيوميک اسيد کمک به کاهش pH خاک هاي قليايي و آهکي مي باشد. البته براي اصلاح خاک هاي قليايي و آهکي و به منظور کاهش اسيديته خاک زمين هاي کشاورزي از مواد ديگري همچون اسيد سولفوريک و يا کود سولفات آمونيوم نيز مي توان استفاده نمود. همچنين اسيد هيوميک مقاومت به شوري آب و خاک، کم آبي و سرما را هم در گياهان افزايش مي‌دهد.
در ادامه مقاله کاربردهاي هيوميک اسيد را به تفصيل شرح خواهيم داد.
ضرورت و اثرات مواد هيوميکي در بهبود حاصلخيري خاک
1- هيوميک ها پيش از اينکه کود باشند اصلاح کننده خاک هستند. مواد آلي به خصوص هيوميک اسيد بار منفي خود را به ذرات خاک رس منتقل نموده و باعث چسبندگي ذرات رس و افزايش نفوذ پذيري خاک ميشود.
در حقيقت پليمرهاي هيوميک شبيه يک چسب ارگانيک عمل کرده و مواد معدني خاک را به هم مي چسبانند. در ايران با توجه به کمبود ماده آلي و شوري خاک استفاده از مواد هيوميکي در بهبود شرايط فيزيکي خاک تاثير بسزايي دارد.
2- افزايش ظرفيت نگهداري آب در خاک :
مواد هيوميکي در ابتدا با بهبود ساختار خاک نفوذ پذيري و نگهداري آب را تسهيل کرده و با تشکيل پيوند با مواد معدني خاک مانند شبکه اي اسفنجي عمل مي کند که ظرفيت نگهداري آب را تا 7 برابر افزايش مي دهد.
بنابراين خاک هاي داراي مواد هيوميکي قادرند آب مورد نياز گياه را در دوره هاي خشکي تأمين کنند.
3- افزايش مقاومت گياه نسبت به خشکي :
ترکيبات هيوميک ساختار فيزيکي و دانه بندي خاک را بهبود بخشيده و فضاي بيشتري را براي نفوذپذيري آب ايجاد مي کند. پيوند تشکيل شده هيوميک با مولکول هاي آب تعريق را کاهش مي دهد و آب درون گياه را حفظ مي کند.
بهبود خواص شيميايي خاک

1- افزايش ظرفيت تبادل کاتيوني (CEC) :

ترکيبات معدني نظير اکسيدها، کربنات ها و سولفيدها قابليت جذب گياهي ندارند. هيوميک علاوه بر انحلال و جذب اين عناصر آنها را نگهداري و در زمان مناسب در اختيار گياه قرار مي دهد.
2- توازن و افزايش جذب عناصر غذايي :
تأمين عناصر غذايي مورد نياز گياه به تنهايي براي رشد گياه کافي نيست. هيوميک اسيد به انحلال و آزادسازي عناصر ماکرو و ميکرو کمک کرده و باعث توازن جذب عناصر غذايي مي شود. از آنجايي که بيش بود بسياري از عناصر مانند فسفر مانع جذب ساير عناصر مي شود هيوميک اسيد باعث جذب بيشتر عناصر و کاهش تثبيت آن ها مي شود.
3- افزايش مقاومت گياه نسبت به خشکي :
مواد هيوميکي کلر و سديم خاک را به خود جذب کرده و در صورت لزوم در اختيار گياه قرار مي دهند. اتصال گروه کربوکسيل مواد هيوميکي به کاتيون Ca2+، Mg2+، Na+ و k+ اثر شوري اين کاتيون ها در خاک را خنثي کرده و در نهايت درجه شوري خاک را کاهش مي دهند.
4- کلات کردن عناصر خاک :
مواد هيوميکي کلات کننده هاي قدرتمند عناصر ميکرو مانند آهن، روي، منگنز و مس بوده و علاوه بر افزايش قابليت جذب دسترسي گياه به اين عناصر را به طور قابل توجهي افزايش مي دهد. ترکيبات هيوميک با اتصال گروه هاي حاوي اکسيژن خود به عناصر ميکرو باعث کلات شدن اين عناصر مي شود.

بهبود خصوصيات بيولوژيک خاک
1-افزايش جمعيت و فعاليت ميکروارگانيسم هاي خاک :
مواد هيوميکي داراي منابع غذايي و محرک رشد ميکرو ارگانيسم هاي مفيد تشکيل دهنده فلور خاک هستند و با افزايش نفوذپذيري ديواره سلولي، تسريع توليد پروتئين ها و اسيدهاي نوکلئيک به تکثير موجودات کمک مي کند.
2-افزايش ظرفيت نگهداري آب در خاک :
ريشه ها نقش مهمي در جذب و انتقال عناصر غذايي دارند بنابراين گياهي که ريشه هاي وسيع تر و قوي تري داشته باشد سالم تر و نسبت به شرايط نامساعد طبيعي مقاوم تر خواهد بود.
آزمايشات نشان داده هيوميک اسيد تأثير شگرفي در افزايش حجم ريشه گياه و ريشه زايي گياه دارد. هيوميک در ابتدا با اصلاح ساختار فيزيکي خاک فضاي مناسب تري براي نفوذ ريشه ايجاد کرده و با افزايش نفوذپذيري سلول ها باعث جذب بهتر عناصر و توسعه گياه مي شود.
هيوميک با توليد بيشتر اسيد نوکلئيک و اسيدهاي آمينه تکثير سلولي به خصوص در ريشه را افزايش مي دهد.
3- تنظيم هورمون هاي گياهي :
هيوميک آنزيم هاي مخرب هورمون هاي رشد را بي اثر کرده و باعث تنظيم بهتر رشد گياه مي شود. به طور مثال هيوميک از تخريب هورمون اکسين با بي اثر کردن آنزيم ايندول استيک اکسيداز جلوگيري کرده و در نتيجه گياه مي تواند متابوليسم عادي خود را ادامه دهد.
بهترين زمان استفاده از کودهاي اسيد هيوميک چه موقعي است؟
کود اسيد هيوميک يک کود کشاورزي آلي و توليد شده از مواد کاملا طبيعي مي باشد و هيچ گونه کود شيميايي در آن به کار نرفته است.
بنابراين مصرف کود هيوميک اسيد در هر زمان ممکن بوده و براي گياهان ضرري ندارد ولي به منظور دستيابي به حداکثر عملکرد اين کود، بهتر است کوددهي در زمان هاي مشخصي انجام شود تا هم تاثير کلاته شدن به خوبي صورت گيرد و هم گياه بيشترين آمادگي را براي جذب مواد مغذي موجود در کود اسيد هيوميک داشته باشد.
مناسب ترين و بهترين زمان مصرف اسيد هيوميک براي تقوي درختان ميوه در باغات در هنگام کاشت نهال است.
در زمين هاي زراعي نيز اين زمان پيش از کاشت محصول مي باشد. دليل اهميت کوددهي پيش از کاشت اين است که در اين صورت، خاک داراي حاصلخيزي بالايي مي شود و ميزبان خوبي براي رشد گياهان و درختان خواهد بود زيرا درختان در دو دوره زماني بيشترين نياز را به مواد پرمصرف و ريز مغذي ها دارند، يکي در هنگام رشد و ديگري در زمان ميوه دهي.
در صورتيکه در زمان هاي ذکر شده از کود اسيد هيوميک استفاده شود، گياه و خاک به طور همزمان از آمادگي لازم براي فعاليت برخوردار مي شوند و در نتيجه جذب مواد آلي و مواد معدني به حداکثر مي رسد.
در اين صورت جوانه زني به صورت کامل صورت مي گيرد. همچنين به دليل پخش کامل و سراسري اسيد هيوميک که پيش از کاشت در خاک انجام گرفته، عمل کلاته شده به خوبي اتفاق مي افتد و مواد مغذي به صورت يون در اختيار گياهان  قرار مي گيرند.
همچنين بهتر است که کوددهي گياهان توسط اسيد هيوميک به ميزان 2 بار در سال انجام شود تا عواملي مانند برداشت محصول، شسته شدن خاک، خشکي بيش از حد و… سبب کاهش مواد مغذي خاک و تضعيف گياهان و درختان نشود.
استفاده از هيوميک اسيد بهتر است از ساعاتي پس از شروع آبياري محصول شروع شود. اين زمان حداقل ? ساعت است.
در اينصورت کود هيوميک اسيد به خوبي مي تواند با جريان آب بطور کامل نفوذ کرده و حرکت کند. زمان آن از ابتداي بهار و هر دو ماه تجديدمي شود.
زمان مصرف هيوميک اسيد در گياهان مختلف متفاوت است. اين کود براي درختان در ? مرحله يعني از اواخر زمستان شروع شده و پس از ? ماه تجديد شده و دوباره در زمان جوانه زني در تابستان انجام مي شود.

گرد آورنده : سپيده مدني – کارشناس ارشد بيماري شناسي.