هفت عارضه و کمبود در گوجه فرنگی

هفت عارضه و کمبود در گوجه فرنگی

7 عارضه مهم گوجه فرنگی عبارتند از:

1- عارضه پوسیدگی گلگاه گوجه فرنگی

Rot end blossom = REB

از وظایف عمده کلسیم در گیاه می توان موارد زیر را نام برد :

استحکام دیواره سلولی و بافت های گیاهی و جلوگیری از نفوذ قارچ

رشد مناسب لوله گرده و در نتیجه تبدیل بیشتر گل به میوه

ترمیم جراحات در گیاهان زراعی و باغی

کاهش تنش های محیطی مانند سرما زدگی

افزایش طول عمر انبار داری محصولات کشاورزی

پیشگیری و درمان عوارض فیزیولوژیکی مانند لکه تلخی , لکه چوب پنبه ای و لهیدگی در میوه های سیب ، نوک سوختگی برگ کاهو ، پوسیدگی گلگاه در هندوانه ، گوجه فرنگی ، فلفل و…

نشانه های پوسیدگی گلگاه گوجه فرنگی :

شایع ترین عارضه در تولید گوجه فرنگی است که ته میوه سیاه یا آبخورده می شود . پوسیدگی گلگاه عارضه ای است که با کمبود موقتی کلسیم ( کمتر از 2/0) موجود در گیاه مرتبط است . علایم اولیه پوسیدگی گلگاه شامل لکه های آب سوخته روی گلگاه میوه های رسیده یا در نزدیکی آن است . این لکه ها به سرعت رشد می کنند و ممکن است به هم بپیوندند و نواحی آسیب دیده وسیعی را بوجود بیاورند . به علت خشک و چروک شدن بافت ، سطح زخم ها چروکیده و چرمی و به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه در می آید . قسمت های آسیب دیده معمولا مورد حمله پاتوژن های ثانویه قرار می گیرند که باعث پوسیدگی نرم و فساد میوه می گردند (چنانچه قارچ های ساپروفیت مثل آلترناریا روی سطح لکه ها رشد نمایند رنگ بخش آلوده به سیاه تغییر می یابد). در برخی مواقع بافت های داخلی بیرنگ شده و متلاشی می گردند بی آنکه علایم قابل مشاهده ای در سطح میوه وجود داشته باشد.

نکته : این مشکل می تواند در هر مرحله از نمو میوه بوجود آید اما بیشتر در مرحله یک سوم تا یک دوم رویش میوه دیده می شود .

علل مختلف ایجاد عارضه پوسیدگی گلگاه گوجه فرنگی :

سیوال مهم این است که چرا علیرغم آهکی بودن اکثر خاک های زراعی ایران ، برخی محصولات کشاورزی مانند گوجه فرنگی و صیفی جات و … عوارض فیزیولوژیکی ناشی از کمبود کلسیم را نشان می دهند ؟ در پاسخ به این سیوال ، علت را می توان چنین توضیح داد که حرکت کلسیم در درون گیاه بسیار کند بوده و به دلیل محصور شدن آن در واکویل ها حرکت آن در درون گیاه فقط از طریق آوندهای چوبی امکان پذیر می باشد . کلسیم جذبی از این طریق در برگ ها تجمع می یابد. در تابستان که هوا گرمتر و میوه نیز درشت تر می گردد ، نیاز بیشتری به کلسیم دارد ، تبخیر از سطح برگ به مراتب بیشتر از سطح میوه ها بوده و به همین دلیل آن مقدار کمی از کلسیم که توسط آوندهای چوبی به میوه می رسد نیز کاهش یافته و علیرغم بالا بودن غلظت کلسیم در برگ ها ( حتی بالاتر از غلظت بحرانی و یا حد کفایت ) میوه دچار کمبود کلسیم می شود .

نوسانات رطوبت خاک (خشکی) :

کلسیم فقط در آوند چوبی حرکت می کند ، که این یک حرکت یک طرفه از ریشه ها به اندام هوایی می باشد . اگر میزان آب محدود باشد ، رشد گیاه کند می شود و متعاقبا جذب مواد غذایی نیز کاهش می یابد . این موضوع باعث کاهش غلظت کلسیم در گیاه می گردد زیرا کلسیم توسط جریان آب در گیاه جابجا می شود . به همین دلیل بخش هایی از گیاه که سریع تر تعرق می کنند ، بیشترین میزان کلسیم را دریافت می نمایند . این نواحی معمولا برگ های بزرگ هستند که به خاطر اندازه شان تعرق زیادتری دارند . به این ترتیب میوه های در حال رشد ، کمترین میزان کلسیم مورد نیاز خود را دریافت می کنند . زمانی که رطوبت به حد مناسب می رسد ، گیاه رشد طبیعی خود را از سر می گیرد . ولی جذب کلسیم هنوز کند است و گیاهی که به سرعت در حال بزرگ شدن است ، کلسیم کافی برای رشد خود دریافت نمی کند . استرس های رطوبتی ای که حتی در نتیجه پژمردگی های جزیی گیاه بوجود می آید، برای ایجاد کمبود کلسیم کافی است.

آنتاگونیستی بین عناصر (جنگ بین عناصر) :

کاربرد کودهای نیتروژنه به صورت آمونیوم نیز مستقیما بر جذب کلسیم در گیاه گوجه فرنگی تاثیر می گذارد و باعث کاهش جذب کلسیم و تجمع آن در بافت های برگ گوجه فرنگی می گردد . حرکت کلسیم به سوی میوه با گذشت فصل و افزایش عناصر متحرک آوند آبکشی مانند منیزیوم ، پتاسیم ، فسفر و ازت همراه با انتقال مواد فتوسنتزی کاهش می یابد . تحقیقات نشان می دهد زمانی که مقدار کلسیم بافت گیاه افزایش یابد ، میزان پتاسیم و منیزیم کم می شود. این موضوع رابطه آنتاگونیستی بین این سه عنصر کاتیونی را نشان می دهد . غلظت کلسیم در خاک 10 برابر غلظت پتاسیم می باشد . کلسیم در خاک با کارایی خیلی کمتر از پتاسیم توسط ریشه ها جذب می شود . کلسیم یک یون دو ظرفیتی است و با افزایش ظرفیت یون ها ، جذب آن ها کاهش می یابد . غلظت زیاد یون های یک ظرفیتی مانند پتاسیم ، سدیم و آمونیوم در خاک موجب کاهش جذب کلسیم می شوند .

تاثیر جنس و دمای خاک بر روی جذب کلسیم :

جذب کلسیم از خاک همبستگی زیادی با تشعشع خورشیدی و دمای سیستم ریشه دارد ، افزایش دمای خاک موجب کاهش جذب کلسیم می گردد . موارد پوسیدگی گلگاه میوه گوجه فرنگی بیشتر در بوته هایی دیده می شود که در خاک های دارای زهکشی ضعیف و با مقدار کلسیم کم دیده می شود . در صورتی که انجام سله شکنی یا وجین علف های هرز نزدیک به بوته گوجه فرنگی موجب آسیب دیدن و قطع شدن ریشه ها گردد این عارضه بیشتر می شود .

راه های جبران کمبود کلسیم :

کلسیم یک عنصر تنبل است و چون توسط آب حمل می شود ، در صورت کمبود آب پوسیدگی گلگاه اتفاق می افتد . با فهمیدن این عارضه ، در ابتدا انجام آزمون خاک برای تعیین میزان کلسیم قابل جذب توصیه می شود . کود کلسیم اضافه کنیم یا آن عاملی را که باعث کمبود کلسیم شده رفع نماییم تا به این صورت میوه های بعدی را نجات دهیم .

میزان انتشار عارضه پوسیدگی گلگاه را می توان با فراهم کردن رطوبت یکنواخت در مزرعه کنترل نمود :

ایجاد مالچ یا خاکپوش می تواند به حفظ رطوبت خاک کمک نماید. ( استفاده از مالچ که هم باعث کنترل علف های هرز می شود و هم مزرعه نیازی به کلتیواتور زدن پیدا نمی کند که ریشه ها در اثر آن آسیب ببینند).

مصرف بیش از حد کودهای ازته :

مصرف ازت ، به اندازه مورد نیاز گیاه توصیه می شود از مصرف خیلی زیاد ازت جلوگیری شود.

در ضمن گزارش شده است که اسپری به موقع میوه و شاخ وبرگ گوجه فرنگی با محلول رقیق شده کلرید کلسیم و تکرار آن، مانع از پوسیدگی گلگاه گوجه فرنگی می شود . مصرف کود کلسیم دار در چند نوبت در طول رویش میوه گوجه فرنگی توصیه می شود . این محلول پاشی از گسترش بیشتر این عارضه جلوگیری می کند و اما روی میوه دچار شده به این عارضه را تاثیر نمی گذارد .

البته واریته های مختلف گوجه فرنگی از نظر حساسیت با هم بسیار تفاوت دارند . هیچکدام از واریته های حاضر تحمل کافی نسبت به این عارضه ندارند تا بتوان از آن ها به عنوان یک راه کنترلی استفاده کرد .

2-عارضه آفتاب سوختگي در میوه گوجه فرنگی Suns cald :

علایم آفتاب سوختگي ابتدا روي گوجه فرنگي هاي كال ديده مي شود . اين علایم به صورت بروز نواحي سفيد يا برنزه روشن روي ميوه هايي است كه در معرض آفتاب قرار گرفته اند . نواحي تغيير رنگ يافته چروك خورده و فرورفته اند و اغلب با يك هاله زرد رنگ احاطه شده اند . اين نواحي معمولا در قسمت بالاي ميوه ، جايي كه بيشتر در معرض آفتاب قرار مي گيرد ، ديده مي شوند . عارضه آفتاب سوختگي در بوته هايي كه برگ هاي پاييني آن ها دراثر Septoria يا Early Blight از بين رفته اند ، و ميوه ها به شدت در معرض نور خورشيد قرار گرفته اند، ديده مي شود . بخش هاي آسيب ديده ميوه ممكن است توسط پاتوژن هاي ثانويه مورد حمله قرار گيرند .

كنترل : مراقب باشيد كه در موقع برداشت يا هرس كردن ، ميوه ها در معرض نور مستقيم خورشيد قرار نگيرند . داربست ها را طوري بببنديد كه ميوه ها در معرض خورشيد نباشند .  بهترین روش برای پیشگیری از آفتاب سوختگی محافظت از برگ ها و مبارزه با بيماري هاي برگي با بکارگیری قارچكش ها می باشد . از كولتيوار هايي استفاده كنيد كه پوشش برگي مناسبي دارند. و از باردهی بیش از حد بوته ها اجتناب نمایید. نزدیک هم کاشتن بوته ها و همپوشانی برگ ها تا حدود زیادی از حادث شدن این پدیده جلوگیری به عمل می آورد.

3-عارضه ترک های گوجه فرنگی  Growth Cracks :

در گیاه گوجه فرنگی دو نوع ترک رشدی دیده می شود : متحدالمرکز و شعاعی :

ترک های رشدی متحدالمرکز باعث بوجود آمدن ترکهای دایره ای شکل در انتهای میوه می شوند ولی ترک های شعاعی از انتها به طرف خارج گسترش می یابند . این عارضه هنگام رسیدن میوه ظاهر می شود. توانایی تحمل کولتیوارهای گوجه فرنگی نسبت به ترک خوردن متفاوت است و بستگی به استحکام و قابلیت انبساط ( strechability ) پوست میوه دارد. کولتیوارهای بسیار حساس موقعی که میوه هنوز سبز است ، ترک می خورند و کولتیوارهایی که تا حدودی مقاومند غالبا تا مراحل بعدی ترک نمی خورند . هر چه میوه زودتر ترک بخورد ، ترک های عمیق تری در آن بوجود می آید.

علل ایجاد ترک های رشدی در میوه گوجه فرنگی :

این ترکها غالبا وقتی بوجود می آیند که شرایط مختلفی مثل نوسانات زیاد دما و رطوبت باعث تغییر شدید سرعت رشد می گردد . باران های شدیدی که پس از آب و هوایی خشک به وقوع می پیوندند ، باعث بوجود آمدن ترک های شعاعی در اکثر کولتیوارهای گوجه فرنگی می شوند.

استفاده نادرست از کودهای شیمیایی :

 نیتروژن زیاد و پتاسیم کم در ترک خوردن میوه ها نقش دارند و بنابراین فراهم کردن مواد غذایی مناسب ، آبیاری منظم و کافی باعث کاهش احتمال ترک خوردن میوه ها می گردد .

4-عارضه صورت گربه ای Catfacing  :

علایم اين عارضه به صورت نواحي فرو رفته و دندانه دار در قسمت گلگاه ميوه است . گاهي خود ميوه نيز بدشكل شده و به صورت قلوه اي شكل يا اشكال ديگر در مي آيد .

 اين عارضه وقتي به وجود مي آيد كه دماي هوا در طول گلدهي و تشکيل ميوه كمتر از 10 درجه سانتيگراد شود . اين دما باعث مي شود كه گرده افشاني كامل صورت نگيرد.

علل ایجاد عارضه :

در برخي مواقع گرماي زياده از حد ، آسيب هاي ناشي ازبرخي علف كش ها مثل D ـ ۴و۲ و تغييرات رطوبت خاك باعث catfacing مي شود .

نيتروژن زياد نيز باعث تشديد اين عارضه مي گردد .

هرس نامناسب بوته های گوجه فرنگی نیز از عوامل به وجود آورنده این پدیده است.

بروز catfacing به نوع كولتيوار گوجه فرنگي نيز بستگي دارد و در كولتيوارهاي قديمي بيشتر است. در ضمن كولتيوارهايي كه ميوه درشت تري دارند ، حساس ترند.

5-عارضه  Zippering یا زخم های زیپ مانند در گوجه فرنگی :

در این پدیده زخم های باریکی در روی پوست گوجه فرنگی به وجود می آید که می تواند از نوک تا انتهای میوه توسعه یابد. در امتداد زخم های طولی ، زخم های عرضی کوچکی به وجود می آیند . همراه این زخم های زیپ مانند ، ممکن است سوراخ هایی نیز در میوه گوجه فرنگی ایجاد شود . خیلی از کارشناسان علت این پدیده را عدم تبدیل کامل گل به میوه و چسبیدن بساک به میوه دانسته و تنها راه پیشگیری از آن را استفاده از ارقامی که نسبت به این پدیده مقاومت دارند ، بیان کردند.

6-عارضه پفکی شدن  Puffiness :

ميوه هايي كه دچار اين عارضه مي شوند ، تا حدودي پف كرده و زاويه دارند . حفرات داخل ميوه ، در صورت وجود ، فاقد ماده ژلاتيني به ميزان طبيعي اند و ميوه بافت متراكمي ندارد . این عارضه معمولا از تلقیح ضعیف ناشی بر اثر پایین بودن دمای هوا ناشی می شود . كوددهي ضعيف ، مشابه عارضه قبلي ، نيتروژن زياد و كمبود پتاسيم نيز باعث اين مشكل مي شوند.

برخي از كولتيوارها نسبت به اين عارضه حساس تراز بقيه هستند.

5- عارضه رسيدن لكه دار Blotchy Ripening :

در اين عارضه بخشي از ميوه به علت عدم تلقيح مناسب به خوبي نمي رسد . علایم به شكل لكه هاي زرد رنگ يا سفيدي است كه بافت زير آن سخت باقي مي ماند . نواحي آسيب ديده هم معمولا در بخش بالایي ميوه ( Stem End ) هستند . اين عارضه ممكن است با علایم ناشي از ويروس موزایيك توتون اشتباه شود . اين بيماري ممکن است مربوط به خصوصیات برخی از کولتیوارهای گوجه فرنگی بوده و در كولتيوارهاي قديمي شايع تر است.

آب و هواي سرد باعث شيوع اين عارضه مي شود و كمبود آب يا مقدار زياده از حد آن نيز باعث تشديد آن مي گردد .

6- عارضه پيچيدگي برگ Leaf Roll :

پيچيدگي برگ نوعي عارضه فيزيو لوژيك است كه در اثر آب و هواي سرد و باراني ايجاد مي شود . اين عارضه باعث پيچ خوردن برگ هاي پاييني به سمت بالا وضخيم و چرمي شدن آنها مي گردد . پيچيدگي برگ در گوجه فرنگی معمولا یک پدیده طبیعی بوده و اثري روي رشد گياه و ميزان محصول نمي گذارد و نيازي به مبارزه با آن نيست.

7-عوارض ناشي از علف كش ها :

علف كش ها مي توانند باعث بد شكل شدن شاخ و برگ گوجه فرنگي شوند . بوته هاي گوجه فرنگي به ويژه به علف کش D ـ ۴و۲ حساس هستند . علف كش ها باعث خم شدن برگ ها به سمت پايين ، فنجاني و ضخيم شدن آن ها مي شوند . برگ هاي تازه باريك و پيچ خورده اند و به طور كامل توسعه نمي يابند . ميوه ها ممكن است دچار catfacing شوند و نرسند . در ضمن در اثر بادبردگي ( drift ) هم ممكن است علف كش هايي كه براي کنترل علف هاي هرز چمني به كار مي روند، روي گياه زراعي رفته و عوارض آشكار گردند . بخارات ناشي از علف كش ها هم ممكن است گياه را تا چند روز پس از كاربرد علف كش ها تحت تاثير قرار دهند . علف هاي چيده شده اي كه قبلا علف كش روي آن ها استفاده شده نيز نبايد به عنوان مالچ درمزارع گوجه فرنگي به كار روند . اگر آسيب هاي وارد شده جزیي باشند ، گياه قادر به رشد و ترميم خود خواهد بود. در ضمن گياهان آسيب ديده بايد به طور مرتب و كامل آبياري شوند.

برای خرید بذر، کودهای ماکرو ، میکرو و محرک های رشد و آمینواسیدهای مورد نیاز گوجه فرنگی کلیک کنید. 

ماخذ :

MICHAEL T. MASARIRAMBI1

, NORMAN MHAZO†, TAJUDEEN O. OSENI AND VICTOR D. SHONGWE, Common Physiological Disorders of Tomato (Lycopersicon

esculentum) Fruit Found in Swaziland. JOURNAL OF AGRICULTURE & SOCIAL SCIENCES. ISSN Print: 1813–2235.

گرد آورنده :
سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی از گروه کشاورزی اف اس پی مارکت