مبارزه با ساقه خوار برنج

ساقه خوار برنج کنترل و مبارزه آن :

کرم ساقه خوار برنج :

Chio Suppressalis walker

Syn:Chio Simplex butler (Pyralidae lep.)

خلاصه

زراعت برنج دارای آفات مختلفی است که بعضی از آنها مانند کرم ساقه خوار از نظر اقتصادی بسیار قابل توجه و حایز اهمیت است (5). زیرا حدود 4 % تا 6 % کل خسارت عملکرد برنج مربوط به این آفت مي‌باشد . خسارت این آفت در مرحله زندگی لاروی مشاهده مي‌گردد (12). در ابتدا لاروها از غشاء و سبزینه برگ تغذیه مي‌کنند و سپس به داخل غلاف برگ مورد حمله فرو رفته و خود را به داخل ساقه کشانده و باعث خسارت مي‌شوند . در غرب استان مازندران خسارت این آفت در نسل اول در نیمه دوم خرداد ماه و در نسل دوم در نیمه اول مرداد ماه مشاهده مي‌گردد (4). برای مبارزه با کرم ساقه خوار برنج سه روش کلی وجود دارد که عبارتند از: 1- مبارزه زراعی پاییزه و زمستانی 2- مبارزه بیولوژیک 3- مبارزه شیمیایی در بهار و تابستان که در ادامه هر یک از موارد فوق به تفصیل شرح داده خوهد شد.

مقدمه کرم ساقه خوار برنج :

کرم ساقه خوار برنج در دنیا اولین بار در سال 1863 شناخته شده است و در ایران نیز ابتدا در شهریور ماه 1351 توسط آزمایشگاه بررسی آفات و بیماری های گیاهی تنكابن و به احتمال قوی بوسیله مستوفی پور، دزفولیان از رامسر، آمل و چابکسر جمع آوری و پرورش یافته و پروانه های خارج شده را ابرت (EBERT ) حشره شناس آلمانی در همین سال تشخیص داده است (1).

در مورد چگونگی ورود این آفت اطلاعات دقیقی در دست نیست ولی گفته مي‌شود که توسط کاه و کلش های همراه مرکبات از پاکستان به ایران وارد شده است (2). پس از ورود این آفت از سال 1351 به بعد سطوح مزارع آلوده افزایش نشان مي‌دهد که شاید این مسیله در نتیجه مصرف سوء سموم باشد به طوری که در طی 18 سال اولیه مبارزه بر علیه این آفت در استان مازندران ، در حدود 150000 تن سموم گرانول مصرف گردید . از طرف دیگر مصرف سموم شیمیایی باعث شده تا جمعیت دشمنان طبیعی این آفت نیز شدیدا کاهش یابد و در صورتی که مصرف سموم با همین شدت ادامه و افزایش مي‌یافت اثرات مرگباری بر محیط زیست منطقه بر جا مي‌گذاشت که جبران پذیر نبود خوشبختانه استفاده از روش های کنترل غیر شیمیایی ، بیولوژیک و تلفیقی قدم بسیار موثر و مفیدی برای کاهش مصرف سموم بوده است (8).

شکل شناسی کرم ساقه خوار برنج :

حشره بالغ : پروانه های ماده این آفت به رنگ زرد روشن و یا متمایل به قهوه ای و پروانه های نر تقریبا خاکستری هستند . در هر دو جنس رنگ بال های عقبی سفید بوده و روی بال های جلویی چند لکه نقره فام وجود دارد . طول بدن از 10 تا 13 میلیمتر متغیر بوده و عرض پروانه های نر با بال های باز 20 تا 23 میلیمتر و پروانه های ماده تا 30 میلیمتر مي‌رسد (3 ، 7 و 8).

پروانه ماده کرم ساقه خوار

تخم : تخم های تازه گذارده شده سفید متمایل به زرد بوده و سپس تغییر رنگ مي‌دهند . تخم ها در پشت یا روي برگ و در ابتدا در گلبرگ ها گذاشته مي‌شود . نسل اول آفت عموما پشت برگ ها تخم گذاری می کند . تا از شدت تابش خورشید و دید دشمنان در امان باشد (3 و 8).

تخم کرم ساقه خوار

تخم ها به صورت دسته جمعی گذاشته مي‌شوند و پروانه ماده روی آن ها را با یک ماده چسبناک کف مانند مي‌پوشاند که در ابتدا به رنگ لیمویی روشن دیده مي‌شوند و به تدریج تیره رنگ و نهایتا کاملا سیاه مي‌گردند . تخم ها بعد از 5 تا 11 روز که بستگی به درجه حرارت دارد تفریخ مي‌شوند (8).

لارو : بدن لاروها به رنگ کرم مایل به قهوه ای روشن بوده و دارای 5 نوار تیره است که سه نوار در قسمت پشتی و دو نوار دیگر هر یک در پهلوها قرار گرفته است . نوارهای پشتی کم رنگ ترند . طول لاروهاي کامل عموما 17 تا 26 میلیمتر است (4 و 8).

شفیره : طول شفیره 12 تا 15 میلیمتر و قطر آن 2/5 تا 3/5 میلیمتر مي‌باشد . رنگ آن قهوه ای روشن بوده که بعدها به قهوه ای تیره تبدیل مي‌گردد. یک سوم انتهای شفیره به طرف پشت خمیده است. و زایده قلاب مانند نیز در انتهای بدن شفیره مشاهده مي‌شود. مدت شفیرگی از6 تا 12 روز بسته به حرارت محیط متغیر است (2، 3، 4، 6،7، 8 ،11 و 12).

مناطق انتشار کرم ساقه خوار برنج :

برای اولین بار در سال 1906 از این حشره به عنوان یکی از خطرناکترین آفات برنج در دنیا نام برد شده و مدت های بسیار زیادی است که کشاورزان در حدود 35 کشور در مزارع برنجکاری خود ازخسارت این آفت زیان مي‌بینند (2).

آفت کرم ساقه خوار برنج اکنون در مناطق برنجکاری استانهای گیلان ، مازندران و گرگان وجود دارد ، ولی تا کنون از سایر نواحی برنج کاری کشور گزارش نشده است . و بدین جهت لازم است اقدامات اساسی درباره جلوگیری از شیوع آن به استانهای اصفهان ، فارس ، چهارمحال بختیاری و غیره بشود . این آفت در اغلب کشورهای دیگر که اقدام به کشت برنج مي‌شود وجود دارد و شیوع آن از کشورهای استرالیا ، بنگلادش ، برمه ، کامبوج ، چین ، جزایر هاوایی ، هندوستان ، اندونزی ، ایتالیا ، ژاپن ، کره ، مالزی ، نپال ، فیلیپین ، اسپانیا ، سریلانکا ، تایوان ، تایلند ، ویتنام ، مصر ، اسراییل ، پرتقال گزارش شده است

(3 و10).

به طوری که شالیکاران بعضی از کشورهای آسیایی نظیر ژاپن و تایوان این حشره را در ردیف مهمترین آفات محصول برنج مناطق خود مي‌دانند . خسارت کرم ساقه خوار در ایران در سال های اول طغیان آن ، به دلیل عدم آشنایی با زندگی آفت و عدم اجرای روش صحیح مبارزه ، بقدری زیاد بوده که در موارد زیاد کشاورزان از برداشت محصول خود صرفنظر کردند (2 و 6).

بیولوژی کرم ساقه خوار برنج :

کرم ساقه خوار برنج زمستان را در شمال ایران بصورت لارو کامل در داخل ساقه های خشک برنج و یا علف های هرز اطراف مزرعه به سر مي‌برد . اولین شفیره های حاصل از لاروهای زمستانی در دهه اول اردیبهشت ماه شکل می گیرد، شفیره بدون پیله بوده و در داخل ساقه های باقیمانده برنج از سال قبل و یا علف های هرز اطراف مزرعه ، در کنار سوراخی که توسط لارو ایجاد شده است تشکیل مي‌گردد (3).

حداقل حرارت لازم برای شفیره شدن 10 درجه سانتیگراد مي‌باشد . دوره زندگی شفیره ها با حرارت محیط رابطه معکوس دارد و از 15 تا 30 درجه بین 6 تا 12 روز است . بنابراین در اوایل فصل به علت پایین بودن درجه حرارت دوره شفیرگی طولانی و در تابستان کوتاهتر است . شفیره ها در حرارت بالای 35 درجه آسیب مي‌بینند (8).

بین وزن شفیره و باروری آن رابطه مستقیم وجود دارد . یعنی هر چه وزن شفیره ها بیشتر باشد پروانه های ماده خارج شده از آن ها تخم بیشتری مي‌ریزند . اولین پروانه های آفت در شرایط گیلان از حدود بیستم اردیبهشت ماه ظاهر مي‌شوند و در دهه دوم خرداد ماه به حداکثر خروج خود مي‌رسند (2). اما در مازندران شرقی خروج اولین پروانه در سال 1353 در نهم اردیبهشت ماه و در سال 1354 در 25 فروردین ماه بوده است (7).

فعالیت پروانه ها عموما در شب صورت مي‌گیرد . روزها معمولا در سایه و روی ساقه برگ برنج و علف های هرز حاشیه مزرعه به استراحت پرداخته و کمتر حرکت مي‌نمایند. بطوری که مي‌توان یک ساقه را که روی آن پروانه در حال استراحت است به آسانی کند بدون آنکه پروانه پرواز نماید. پرواز پروانه ها در اوایل شب شروع مي‌شود و در ساعت 9 شب به اوج خود رسیده و از این ساعت به بعد مجددا پرواز آن ها کاهش مي‌یابد . پروانه های نر و ماده معمولا 24 ساعت بعد از خروج جفتگیری نموده و حشره ماده تخم های خود را به صورت دسته های 3 تا 250 عددی روی ساقه و یا برگ قرار مي‌دهد . عمر پروانه ها حداکثر یک هفته مي‌باشد. پروانه های نسل زمستانه عموما تخم ها رادر قسمت رویی و یا زیرین برگ های فوقانی مي‌گذارند . در صورتی که پروانه های نسل بعد بیشتر تخم ها را در برگ های پایینی و روی ساقه در نزدیکی برگ مي‌گذارند ، پروانه ماده بتدریج تخم ریزی نموده و تعداد کل تخم هایی که به طور متوسط توسط هر پروانه گذارده مي‌شود 230 عدد شمارش شده است (2 و 8).

دوره جنینی آفت در طبیعت بر حسب درجه حرارت متفاوت است و حداکثر در اردیبهشت ماه 11 روز و حداقل در مرداد ماه 5 روز مي‌باشد . حداقل حرارت برای تفریخ تخم ها 10 تا 12 درجه و حداکثر 35 درجه سانتیگراد مي‌باشد. بهترین رطوبت نسبی 90 تا 100 درصد بوده و از رطوبت 70 درصد به پایین تخم ها صدمه دیده و خروج لارو به اشکال صورت مي‌گیرد (8 و 10).

پس از تفریخ تخم ها لاروهای سن اول آفت کمی از پارانشیم برگ تغذیه کرده و سپس با ایجاد سوراخی از محل غلاف برگ وارد ساقه مي‌شود. به تدریج که لاروها بزرگتر شدند ساقه آلوده را ترک نموده و دربین ساقه های اطراف پخش مي‌گردند . به طوری که هر ساقه جدید ممکن است مورد حمله چند لارو قرار بگیرد (2).

تعداد لاروهای سن اول و دوم در یک بوته يا کپه معمولا زیاد است ولی در سنین بالاتر که کرم ها درشت تر شده و باید بیشتر تغذیه کنند ، ناچارا از بوته های دیگر تغذیه مي‌کنند. برای انتقال از یک ساقه به ساقه دیگر یا از یک کپه به کپه دیگر از تارهای ابریشمی استفاده مي‌کنند و مانند نخی به آن آویزان مي‌شوند تا به کمک باد به ساقه یا بوته دیگری بروند و یا اینکه در آب شنا کرده تا خود را به بوته ای دیگر برسانند (8).

لاروهای کامل قبل از تشکیل شفیره سوراخ بزرگی جهت خروج پروانه در ساقه ایجاد مي‌نمایند . لاروها پس از مدت 21 تا 37 روز که در داخل ساقه برنج تغذیه نمودند به شفیره بدون پیله و قهوه ای رنگ تبدیل شده و هفت روز بعد پروانه های نسل دوم ( بهاره ) از آن ها خارج مي‌گردند . این زمان در گیلان مصادف با اواسط تیرماه مي‌باشد . حداکثر پروانه های این نسل از اواخر تیرماه تا اوایل مردادماه ظاهر مي‌گردند . اگر پروانه های این نسل قبل از پایان تیرماه تخم ریزی کرده باشند مي‌توانند نسل دیگری را در شهریور ماه به وجود آورند و پس از کامل شدن به دیاپوز رفته و برای سال بعد باقی می مانند (2 و 8).

کرم ساقه خوار برنج در شما ل ایران 2 تا 3 نسل دارد . نسل اول یا نسل زمستانه آفت در گیلان از بیستم اردیبهشت ماه تا اواخر مردادماه ظاهر مي‌شود و این موقع همزمان با نشاءکاری مي‌باشد . بنابراین خسارت نسل اول بیشتر در مزارعی است که زورتر نشاء شده اند (2، 10 و 8).

پروانه های نسل دوم آفت از اواسط تیرماه پدید مي‌آیند و در اواخر تیر تا اوایل مردادماه به حداکثر خروج خود مي‌رسند. در این زمان بسیاری از انواع برنج درحال خوشه دادن بوده و برنجهای زودرس به خوشه رفته اند . تعدادی از آن ها از خطر خسارت شدید آفت جسته اند . شدت بروز نسل دوم تا اواخر مرداد ماه ادامه دارد . در صورتی که نسل سوم آفت ایجاد شود مصادف با برداشت برنج خواهد بود و جزء روی برنج های خیلی دیررس از قبیل واریته آمل یک خسارت قابل توجهی به وجود نخواهد آمد و بسیاری از پروانه های این نسل از بین خواهند رفت و یا لاروهای حاصل از آن ها فرصت کامل شدن را نداشته و تلفات شدیدی را متحمل مي‌گردند (2، 3، 4 و 8).

لاروها برای پناهگاه خود عده ای از علف های هرز را که ساقه های توخالی و نرم دارند بر سایر علف های هرز ترجیح مي‌دهند که از بین آن ها مي‌توان : شامل تسبیح ، سوروف ، نی و اویارسلام را نام برد . مقاومت لاروها در مقابل غرقاب و سرمای زمستانه شگفت انگیز است . بطوریکه لاروهایی که درون شیشه های پر از آب قرار داده شده اند . بین 15 تا 20 روز زنده باقی مانده اند . همچنین حرارت زیر صفر را بخوبی تحمل مي‌کنند و حتی در سرمای منهای 14 درجه سانتیگراد 2 تا 3 ساعت زنده باقی مي‌مانند . اما به خشکی و تغییر درجه حراررت حساسیت شدیدی دارند و تحت تاثیر این دو عامل تلفات زیادی به آن ها وارد مي‌گردد (2 و 8).

خسارت کرم ساقه خوار برنج :

همان طور که از اسم آفت پیداست، کرم مزبور به ساقه برنج حمله مي‌کند و بطور کلی علایم خسارت را در گیاه به دو صورت مي‌توان مشاهده کرد. اگر گیاه جوان مورد حمله قرار گیرد ابتدا برگ میانی آن زرد شده و کم کم خشک مي‌شود. این علامت را در اصطلاح انگلیسی dead hearts مي‌نامند (3، 4 و 8).

خسارت نسل اول dead hearts

خسارت نسل دوم white heads

مرحله اول خسارت را نسل اول آفت به وجود مي‌آورد ، در این مرحله با رشد ساقه های جانبی ، گیاه در مقابل آفت عکس العمل نشان داده و حتی المقدور با ایجاد ساقه های جدید از خسارت آفت تا حدی جلوگیری مي‌شود . در مرحله دوم خسارت گیاه تقریبا در پایان مرحله رویش است و امکان ترمیم خسارت از طریق رشد ساقه های جانبی دیگر وجود ندارد . ساقه های آلوده به ، آفت در این موقع در اثر وزش باد شکسته و باعث خراب شدن و از بین رفتن ساقه های سالم مجاور مي‌گردد (2، 3 و 4). در صورتی که حمله آفت مصادف با زمان خوشه کردن و گل دادن باشد . دانه در خوشه تشکیل نشده و منجر به خشکی خوشه مي‌گردد که اصطلاحا white heads نامیده مي‌شود . آلودگی در تشکیل دانه باعث لاغری و شکنندگی دانه مي‌گردد (3، 4 و 8).

زاد و ولد در سال های ابري و بارانی به مراتب بیشتر از سالهای گرم و خشک است . در صورت تداوم هوای ابری و وقوع بارندگی در خلال آن در هر یک از ماه های اردیبهشت ، خرداد، تیر یا مرداد جمعیت آفت به شدت طغیان کرده و خسارت زیادی را وارد مي‌کنند . وجود هوای ابری و گهگاه بارندگی سبب مي‌شود تاتعداد دفعات جفت گیری و تخم گذاری بیشتر شده و درصد تخم های تفریخ شده افزایش یابد و در نتیجه خسارت نیز بالا خواهد رفت . به عنوان مثال در سال 1379 بین نسل اول و دوم هوا به مدت 22 روز ابری بوده و در خلال این مدت گاهگاه بارندگی هم داشتیم. شرایط به وجود آمده برای طغیان جمعیت کرم ساقه خوار فراهم شده در نتیجه در بین دو نسل جمعیت کرم ساقه خوار افزایش یافته و خسارت شدیدی را در نسل دوم بوجود آورده است . در حالیکه خسارت نسل اول واقعا کم بود، چون قبل از آن هوا خشک و گرم بوده است (8).

گر چه کرم ساقه خوار برنج در مناطق خارجی یک آفت پلی فاژ به اصطلاح چندمیزبانه معرفی شده و علاوه بر برنج به ذرت و بسیاری دیگر از گیاهان خانواده گندمیان حمله مي‌نماید ولی در ایران تا کنون آفت مزبور در فصل رویش فقط روی برنج مشاهده گردیده است . البته در موقع شروع برداشت محصول و هنگامی که ساقه های برنج کاملا خشک مي‌شود و برای تغذیه لاروها مناسب نیستند ، بسیاری از لاروها آفت از این ساقه های خشک شده به طرف علف های هرز سبز و آبدار حاشیه مزرعه مهاجرت نموده و از آنها تغذیه مي‌نمایند. تعداد لاروهای آفت در متر مربع متفاوت و ابرت (1351) مي‌نویسد ، حداکثر آلودگی در تنکابن در هر متر مربع 1125 لارو و بطور متوسط 7 لارو و حداکثر 127 عدد در هر ساقه برنج مشاهده شده است (1).

مبارزه با کرم ساقه خوار برنج :

* مبارزه زراعی پاییزه و زمستانه * مبارزه بیولوژیک * مبارزه شیمیایی در بهار و تابستان

الف : مبارزه زراعی پایيزه و زمستانه :

در مناطق برنج خیزشمال ایران طبق معمول مزارع برنج را از اواسط تا اواخر تابستان درو مي‌کنند. پس از درو مزارع برنج همین طور به حال خود رها مي‌شوند و گاهی بقایای برنج را در مزرعه برای تعلیف دام اختصاص مي‌دهند و تا اوایل اردیبهشت ماه سال بعد مجددا به کشت برنج اقدام مي‌نمایند (8).

در فاصله این مدت طولانی دور از نظر کشاورزان آفات برنج از قبیل لارو پروانه یک نقطه ای، کرم ساقه خوار به رشد و نمو خود ادامه داده و خودشان را برای حمله مجدد در سال آینده با قدرت بیشتر و عده فراوانتر آماده مي‌کنند. عده ای از این لاروها با دسته های بریده شده برنج به کندوجها منتقل شده و در جای نسبتا گرم زمستان رابا شرایط بهتر محل سپری مي‌سازند. بنابراین ما با دست خودمان دشمن را پناه داده و تقریبا هفت ماه مهلت مي‌دهیم که مجددا به زراعت حمله کنند. برای جلوگیری از این امر بایستی اقدامات زیر را انجام داد:

1- درو محصول مزارع حتی المقدور بایستی پایین و نزدیک طوقه گیاه انجام گیرد تا هر چه ممکن است لارو کمتر در مزرعه باقی بماند.

2- خوشه های بریده شده را به مدت چند روز روی زمین در همان مزرعه نگهدارند تا خشک شود و سپس با خرمن کوب هایی که کلش ها را کاملا خرد مي‌کند و به صورت کاه گندم در مي‌آورد خرمن کوبی نمایند تا هر چه لارو در داخل ساقه ها است له شده و از بین برود.

3- کاه و کلش باقی مانده در مزرعه را با دقت کامل بسوزانند.

4- پس از سوزاندن مزرعه را با تیلر در دو نوبت عمود بر هم شخم نمایند.

5- زمین شخم زده را هر چه زودتر آب تخت نمایند.

6- علف ها ی هرز کنار و حاشیه مزارع که پناهگاه لاروها در زمستان مي‌باشند را کنده و بسوزانند.

7- از خزانه های برنج همه روز بازرسی کرده تا چنانچه پروانه ها تخم ریزی کرده باشند برگ های آلوده را چیده و از بین ببرند.

8- از انتقال نشاهایی که آلوده یا مظنون به آفت هستند به زمین اصلی خودداری شود.

9- طبق نظر کارشناسان اصلاح بذر و نهال حتی المقدور از ارقام زودرس جهت کشت استفاده شود و چنانچه ممکن است خزانه ها را با نایلون محفوظ کنند تا نشاها زودتر برای کشت آماده گردد . رویهم رفته همه ارقام برنج در مازندران کم و بیش به کرم ساقه خوار آلوده مي‌شوند ولی از نظر میزان خسارت ارقام زودرس و میان رس به علت اینکه قبل از ظهور و یا حداکثر تا اوایل فعالیت لاروهای نسل سوم برداشت مي‌شوند خسارت کمتری متحمل مي‌گردند.

10 – در بهار که موقع خروج پروانه هاست باید هر مزرعه دارای تله نوری باشد. تله های نوری ساده بوده و عبارت از یک فانوس معمولی است که در زیر آن یک طشت آب قرار دارد. پروانه ها که به طرف نور مي‌آیند در داخل آب افتاده و تلف مي‌شوند(2، 3، 8 و 12).

ب: مبارزه بیولوژیک :

از روش های موثر دیگر مبارزه با کرم ساقه خوار برنج روش بیولوژیک است . در این روش از چند گونه از حشرات شکاری و دو گونه زنبور پارازیت شفیره نسل زمستانه از خانواده Ichneumonidae استفاده مي‌شود ، یک نوع زنبور پارازیت لارو به نام Apanteles و گونه دیگر زنبور پارازیت تخم از خانواده Trichogrammatidae، یک نوع سوسک شکاری از خانواده Staphylinidea موسوم به دراکولا که از تخم کرم ساقه خوار نيز تغذیه مي‌نمایند (8).

Andralus spinidems که نیز آفت را شکار مي‌کند ، و یک نوع قارچ به نام Beauveria brassiana که روی لارو یا شفیره ایجاد بیماری مي‌نماید و همچینین از ویروس بیماریزا استفاده مي‌کند، این عوام دشمنان طبیعی آفت مي‌باشند . بنابراین در حفظ و کنترل آن باید اقدامات اساسی صورت گیرد (2).

کنترل کرم ساقه خوار برنج در خزانه با استفاده از زنبور تریکوگراما :

مبارزه بیولوژیک با زنبورک :

در صورت استفاده از زنبور تریکوگراما به جای سموم شیمیایی ، مي‌توان 100 عدد تریکوکارت ( هر کارت محتوی 1% گرم تخم زنبور در حال شفیره است) را در 250 تا 300 متر مربع خزانه استفاده نمود (8).

کنترل کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی در نوبت اول با استفاده از زنبور تریکوگراما :

در صورت استفاده از زنبور تریکوگراما مي‌توان در زمان 50 درصد شفیرگی آفت در علفهای هرز حاشیه مزارع اقدام به مصرف تریکوکارت نمود. میزان 100 عدد کارت برای یک هکتار کافی است. فاصله هر کارت از یکدیگر باید 10 متر باشد . در صورت آلودگی بیش از حد مي‌توان تعداد کارت در هر هکتار را افزایش داد . تریکوکارت ها در محلی به نام انسکتاریوم تولید مي‌شوند که پس از تولید کارت ها باید به کشاورزان تحویل داده شوند . کشاورزان نیز باید آن را در اسرع وقت در زمین شالیزاری نصب کنند . زمان نصب تریکوکارت ها باید در صبح یا غروب باشد (ساعت گرم روز انجام نگیرد).

مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی در نوبت دوم با استفاده از زنبور تریکوگراما :

در این مرحله رها سازی زنبور تریکوگراما در مرحله پیک پرواز پروانه کرم ساقه خوار انجام مي‌گیرد. ( پیک پرواز موقعی است که حداکثر پروانه های کرم ساقه خوار که بوسیله شکار جمع آوری شده اند مشخص مي‌شود. شکار پروانه ها بوسیله فانوس و طشت آب در پایین آن یا بوسیله تله های دیگر بدست مي‌آید.) در صورت تداخل نسل دوم و سوم را در ارقام دیررس یا دیر کاشت ها مي‌توان دو نوبت رهاسازی زنبور تریکوگراما را انجام داد (8).

در مجموع در مبارزه بیولوژیک باید به اهداف زیر دست یافت :

1- پایین نگه داشتن جمعیت آفات در مزارع 2- بالا بردن جمعیت حشرات مفید با استفاده از روشهای بیولوژیک 3- سالم سازی محیط زیست 4- از بین بردن زمینه های مقاومت بیولوژیکی در حشرات و آفات که در اثر سمپاشیهای مکر بی رویه پیش آمده است 5- ایجاد تعادل بین حشرات مفید و آفات مختلف 6- کاهش هزینه های تولید زراعی در واحد سطح با جلوگیری از سمپاشیهای بی رویه (12).

ج: مبارزه شیمیایی :

1- کنترل و مبارزه با کرم ساقه خوار در خزانه :

پروانه های کرم ساقه خوار در زیر برگ های برنج در خزانه تخم ریزی مي‌کنند . کنترل خزانه به علت کم بودن سطح خزانه نسبت به زمین اصلی راحت تر و مقرون به صرفه تر است. در صورت سمپاشی خزانه ها به صورت همگانی مي‌توان نسل اول جمعیت کرم ساقه خوار را در مزارع تا حد زیادی کاهش داد . 3 تا 5 روز قبل از کندن نشاء، خزانه را مي‌توان با سم لیندین یا با یکی از سموم سمپاشی نمود 150 گرم سم لیندین 25 درصد را مي‌توان در 7 تا 8 لیتر آب محلول کرده و با سمپاشی پشتی موتوری (اتومایزر) محلول پاشی نمود. در موقع محلول پاشی خزانه باید کم آب بوده و تا چند روز باید از ورود و خروج آب به خزانه جلوگیری نمود (8).

2- مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی :

بر اساس آلودگی 2 درصد ساقه های برنج و یا مشاهده 8 تا 10 عدد لاروهای سنین اولیه در يك صد بوته مي‌توان با یكی از سموم شیمیایی (گرانول 5 یا 10 درصد و یا گرانول پادان 4 درصد) مزرعه را گرانول پاشی نمود. دیازینون 10 درصد 15 کیلوگرم و 5 درصد 30 کیلوگرم و پادان 4 درصد 25 کیلوگرم در یک هکتار کفایت مي‌کند . د رموقع گرانول پاشی باید مزرعه به اندازه 4 تا 5 سانتیمتر آب داشته باشد و جریان آب از کرتی به کرت دیگر برقرار نباشد . و تا چند روز همچنان از ورود و خروج آب به هر کرت خودداری شود (2 و 8)

3- مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی در نوبت دوم :

ارقام زودرس که زود کاشته شده باشند ، قبل از شیوع نسل دوم آفت برداشت شده یا در حال برداشت هستند. لذا برای نسل دوم آفت نیازی به کنترل و مبارزه نیست . در صورت آلوده بودن 4 درصد بو ته های برنج به کرم ساقه خوار یا مشاهده 10 لارو سنین اولیه در یک صد ساقه باید مزرعه را گرانول پاشی نمود.

ضمنا بر اساس فرمول پاتاک :

(تعداد کپه های آلوده تقسیم بر تعداد کل کپه های نمونه گیری شده) ضربدر( تعداد ساقه های آلوده تقسیم بر تعداد کل ساقه های نمونه گیری شده)

اگر آلودگی مزرعه در نسل اول بیش از 1 درصد و نسل دوم بیش از 2 درصد بود باید نسبت به سمپاشی مزرعه اقدام نمود . معمولا برای یک هکتار از تعداد 16 کپه بطور تصادفی نمونه برداری انجام مي‌شود. کنترل آب در مزرعه گرانول پاشی باید کاملا رعایت گردد . در صورت تداخل نسل دوم و نسل سوم در ارقام دیررس یا دیرکاشت ها مي‌توان گرانول پاشی نمود(2، 3 و 8).

4- مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در دیر کاشت ها و ارقام دیررس :

زمان کاشت ارقام مختلف دریک منطقه باید به طوری تتنظیم و برنامه ریزی گردند ( دیررس ها زودتر از زودرس ها کاشته شوند ) که ارقام اختلاف زیادی از نظر برداشت نداشته باشند. چنانچه در یک منطقه ارقام مورد کشت در حال رسیدن یا برداشت باشند ولی یک یا دو قطعه دیر رس یا دیر کاشت وجود داشته باشند که بوته های آن سبز باشد ، تمامی پروانه ها ی منطقه رو به سوی آن مزرعه آورده و در آن جا تخم ریزی مي‌کنند و در نتیجه مزرعه شدیدا آلوده به کرم ساقه خوار مي‌گردد . در صورت عدم کنترل و مبارزه ، محصول شدیدا کاهش مي‌یابد . لذا باید تعداد گرانول پاشی یا سمپاشی را بیشتر نموده یا از تعدا د دفعات بیشتر رهاسازی زنبور استفاده کرد(8).

در نوبت دوم یا سوم گرانول پاشی به مقدار: 20 کیلوگرم گرانول 10 درصد یا 40 کیلوگرم گرانول 5 درصد یا 30 کیلوگرم گرانول پادان 4 درصد و یا ری جنت 2 /0 درصد به مقدار 20 کیلوگرم مورد نیاز است (8).

مضرات استفاده از سموم شیمیایی در محیط زیست :

الف- مقاومت آفات به سم : آفات مانند هر موجود زنده دیگری نسبت به موادی که از خارج به داخل بدن راه پیدا مي‌کنند ایجاد مقاومت مي‌کنند. بنابراین استفاده از یک سم مشخص در دوره های متمادی باعث بروز مقاومت در آفات مي‌گردد. به طور که دیگر آن سم کارایی اولیه خود را ندارد (9).

ب- طغیان آفت : هر ساله اگر در محیط طبیعی زیست دقیق شویم مي‌بینیم که یک آفت زیادتر از بقیه است . و یکی از دلایل زیادی آفت به کارگیری سموم ارتباط دارد. چون در اثر سمپاشی و مبارزه با آفت دشمن طبیعی آن نیز کشته مي‌شود و آفاتی که به طور طبیعی نسبت به سم مقاوم هستند زاد و ولد مي‌کنند و جمعیتی از آفت را بوجود مي‌آورند (9).

ج- از بین بردن دشمنان طبیعی : در موقع کاشت و داشت وجود موجوداتی مانند سنجاقک ها، عنکبوت ها، گنجشک ها، پرستوها، پرندگان سفید دریایی ، سارها ، قورباغه ها و اردک ها کارایی خوبی برای شکار پروانه ساقه خوار، برگخوار و تک نقطه ای و لارو آنها دارند . خصوصا حضور قورباغه ها اردک ها. البته باید توجه داشت که مصرف بی رویه سموم شیمیایی خود به عنوان یکی از مهمترین عوامل کاهش دهنده جمعیت این جانواران مي‌باشد . همیشه دشمن طبیعی یک موجود در طبیعت در کنار آن زیست مي‌کند . بنابراین وقتی بخواهیم با آفت به این طریق مبارزه کنیم دشمن آن نیز از بین مي‌رود و مسیله طغیان بوجود مي‌آید (8 و 9).

د- ایجاد بیماری های ناشناخته در انسان : سموم به خاطر خواص تجمعی در بدن و اینکه به راحتی بدن را ترک نمی کنند باعث مسمومیت مزمن مي‌شوند که در صورت ضعف بدن بیماری ها بروز مي‌کند که منشاء آن از نظر پزشک معلوم نیست (9).

ه- بر هم زننده چرخه محیط زیست : استفاده از سموم به راحتی مي‌تواند زنجیره غذایی را مختل کند . مثلا استفاده از د.د.ت، باعث تجمع در بدن کرم های خاکی گردید و پرندگانی که این کرم ها را خورده بودند در کیلومترها دورتر از مزرعه عده ای مردند و عده ای دیگر که خوراک موجوداتی نظیر روباه گردیدند باعث کشته شدن روباه شدند (9).

منابع :

1- ابرت گونتر. 1351. کرم ساقه خوار برنج آفت جدید درفون ایران. نشریه شماره 35 آفات و بیماریهای گیاهی.

2- اخوت م. و د. وکیلی. 1376. برنج (کاشت، داشت و برداشت). انتشارات فارابی.

3- بهداد ا. 1371. آفات گیاهان زراعی ایران. انتشارات نشر یاد بود.

4- بی نام. 1381.راهنمای (آفات، بیماریها و علفهای هرز) برنج. انتشارت آموزش کشاورزی سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی.

5- خدابنده ن. 1378. غلات. انتشارات دانشگاه تهران.

6- دزفولیان ع. و پ. مستوفی پور. 1351. کرم ساقه خوار برنج. نشریه شماره 149 موسسه برسی آفات و بیماریهای گیاهی .

7- رضوانی ن. و ج. شاه حسینی. 1355. بررسی بیولوژی آفات ساقه خوار برنج در مازنداران شرقی. نشریه شماره 43 سازمان ترویج کشاورزی.

8- سلیمانی ع. و ب. امیری لاریجانی. 1382. اصول بهزراعی برنج. انتشارات آرویج.

9- شهروزی فر م. 1374. آفات گیاهان زراعی(جزوه درسی). انتشارات دانشگاه گیلان.

10- علی نیا ف.، م. بهرامی و م. عمو اقلی طبری. 1380. آفت ها و بیماریهای مهم برنج و روشهای کنترل آنها.انتشارات موسسه تحقیقات برنج کشور واحد انتشارات فنی مدیریت آموزش ترویج.

11- کمالی ک. 1359. آفات و بیماری برنج. نشریه شماره 34/129 دانشکده کشاورزی دانشگاه جندی شاپور.

12- نظریان م. 1385. کرم ساقه خوار برنج و شیوه های کنترل و مبارزه با آن. فصلنامه آموزشی ترویجی روجین.

13- www.rdi.ku.ac.th.troprice

14- www.sistemaproducao.cnptia.embrapa.br/FontesHTML/

www.staff.it.uts.edu.au

تهیه و تنظیم :

رجبعلی فقیه ملکی مسیول مرکز ترویج و خدمات جهاد کشاورزی عباس آباد

خیراله ابوالحسنی کارشناس ارشد ترویج و آموزش کشاورزی

علیرضا سام خانیانی

سلمان مرتمی کارشناس زراعت و اصلاح نباتات سرباز سازندگی