لوازم و تجهیزات گلخانه

لوازم و تجهیزات گلخانه

تجهیزاتی که در گلخانه مورد استفاده قرار می گیرند به قرار زیرند :

 وسایل گرم کننده و اندازه گیری دما : امروزه در بیشتر نواحی ایران، برای گرم کردن گلخانه از بخاری های نفتی یا گازی استفاده می کنند که دودکش آن ها باید به هوای بیرون راه داشته باشد تا گازهای سمی تولید شده از سوختن نفت و گاز، آسیبی به گیاهان درون گلخانه نرساند.

از میان انواع سوخت گلخانه (نفت، زغال و گاز) هیچکدام را نمی توان برای تمام گلخانه توصیه کرد، چون هر گزینشی، بستگی به عواملی مانند هزینه هر واحد گرمایی، هزینه های ترابری، موجود بودن سوخت مورد نظر، وسایل مورد نیاز و کارگر دارد.

در گلخانه های بزرگ و به ویژه در سطح تجاری مواد سوختنی در یک دیگ بخار سوزانده می شوند و گرما به صورت آب گرم یا بخار در گلخانه توزیع می گردد.

آب گرم یا بخار به وسیله لوله هایی که بیشتر از کنار دیوارهای جانبی و از زیر سکوهای گلخانه می گذرند، گلخانه ها را به طور یکنواخت گرم ساخته، سپس به دستگاه گرمازای مرکزی برگشته و دگربار، گرم می شوند. گزینش بخار یا آب گرم، با در نظر گرفتن برتری ها و عیب های هر کدام، صورت می پذیرد.

به طور کلی در گلخانه های بزرگ از بخار و در گلخانه های کوچک از آب گرم استفاده می شود. چنانچه در یک سیستم بسته با دمای بالا و در فشار زیاد، از آب گرم استفاده شود، بازده آن مانند بخار خواهد بود، در صورت استفاده از بخار آب در گلخانه می توان از آن برای سترون کردن خاک و وسایل گلخانه نیز استفاده کرد. گاز طبیعی به دلیل پاک سوختن، هزینه نگهداری کم و نبود نیاز به مخزن سوخت، بهترین سوخت برای گلخانه هاست.

انواع دما سنج برای اندازه گیری دمای گلخانه :

 دما سنج ماکسیمم، مینیمم (گلخانه ای)

دمای گلخانه با انواع گوناگون دماسنج ها اندازه گیری می شود. قرار دادن یک دماسنج در گلخانه برای اندازه گیری دما کافی نیست و باید از دو یا چند دماسنج استفاده کرد. از سوی دیگر، چون دما در ارتفاع های مختلف گلخانه متفاوت است، دماسنج باید در سطح گیاه قرار گیرد تا دمای واقعی محیط اطراف گیاه را نشان دهند.

در گلخانه ها از دماسنج هایی که دمای شبانه روز را به طور پیوسته ثبت کرده و گاهی با رطوبت سنج همراه می باشند نیز برای اندازه گیری دقیق نوسان های دمایی شبانه روز استفاده می شود.

نوعی از آن که به طور معمول دمای لحظه ای را همراه با دمای بیشینه و کمینه نشان می دهد، برای گلخانه ها مناسب تر است. دماسنج، وسیله ای است که بر مبنای واحدهای مختلف دما را اندازه می‌گیرد. با استفاده از دماسنج‌ ها می‌توان دما را اندازه گرفت. دماسنج‌های الکلی و جیوه ای رایج‌ترین دماسنج‌ها هستند که با منبسط شدن جیوه یا الکل درون مخزنشان کار می‌کنند.

اندازه‌گیری دما توسط دماسنج‌های جیوه‌ای و الکلی برای دماهایی امکان‌پذیر است که بالاتر از نقطه انجماد و پایین‌تر از نقطه جوش مایع درون دماسنج باشد که معمولاً دماسنج‌های الکلی دماهای 78+ الی 165- را می‌توانند نشان دهند و برای اندازه‌گیری دماهای بالاتر باید از دماسنج های ترموکوپلی و آذرسنج ها استفاده نمود.

محصول موجود برای نمایش حداقل و حداکثر دما در یک شبانه روز بکار میرود. با افزایش دما الکل شاخه سمت چپ منبسط شده و سطح جیوه در شاخه سمت چپ را پایین می ‏راند و در نتیجه سطح جیوه در شاخه سمت راست بالا می ‏رود. با سرد شدن هوا الکل منقبض شده و سطح جیوه در شاخه سمت چپ بالا رفته و در نتیجه سطح جیوه در شاخه سمت راست پایین می‏ آید، ولی نشانه فولادی در جای خود باقی ‏مانده و با گرم شده دوباره هوا، سطح جیوه در شاخه سمت چپ پایین می ‏آید ولی نشانه فولادی در جای خود باقی می ‏ماند.

دماسنج ماکسیمم – مینیمم برای اندازه گیری دمای گلخانه

وسایل خنک کننده : در روزهای گرم تابستان برای سرد کردن گلخانه افزون بر سایه دادن و آب پاشی روی گیاهان و کف گلخانه، می توان از کولرهای آبی یا گازی نیز استفاده کرد. به طور معمول نوع اول را برای گلخانه ها ترجیح می دهند زیرا رطوبت ضروری فضای گلخانه را نیز تامین می کند.

 استفاده از سيستم تبخيری:

Pad and fan greenhouse cooling system :  متداول ترين روش سيستم خنک کننده تبخيری پنکه و پوشال است، نحوه ی راه اندازی آن به اين شکل است که در طول يکی از ديوارهای گلخانه يک صفحه پوشالی سراسری به صورت ايستاده قرار می دهند و آب را به وسيله لوله های سوراخ داری که در بال های سيستم قرار دارد روی آن جاری می کنند تا خيس شود گاهی به جای پوشال کولر از تشک ابری يا خرده چوب تجاری نيز استفاده می شود.

سپس يک يا چند پنکه (فن) را در مقابل آن قرار می دهند. با روشن شدن پنکه هوای بيرون از ميان تشک يا پوشال خيس به داخل کشيده می شود آب ضمن اين عمل به مقدار زيادی تبخير می شود و چون تبخير يک فرآيند گرماگير است بنابراين هوای وارده به سالن خنک می شود و درنتيجه فضای داخل گلخانه نيز خنک می گردد.

سيستم پوشال و پنکه يکی از ارزان ترين روش ها برای خنک کردن می باشد. در مسير اين سيستم معمولاً ترموستات نصب می گردد تا درجه حرارت را به صورت اتوماتيک کنترل کند.

سیستم پنکه و پوشال برای نگه داشتن گلخانه

سایه دادن :  لازم است به طریقی پوشش گلخانه پوشانده شود تا مانع تابش مستقیم اشعه آفتاب به گلخانه گردد. این کار هر چند که روشنایی گلخانه را کاهش میدهد اما تا حدی مانع کاهش دمای گلخانه می شود. اگر پارچه روی سطح خارجی گلخانه قرار گیرد اثر سایه در کاهش دمای گلخانه بیشتر از قرار دادن پارچه در داخل گلخانه است.

سایه دادن گلخانه

سایه دادن با آب آهک : در این روش برای بهتر چسبیدن محلول آب و آهک آن را با یک قاشق روغن کتان محلول می کنند تا به خوبی بر روی پوشش گلخانه چسبیده شود. جوهر نمک نیز این محلول را به سهولت برطرف می کند. ولی جوهر نمک برای اسکلت های فلزی و آلومینیومی زیان آور است و باعث پوسیدگی اسکلت می شود.

سایه دادن با مخلوط آب و خاک شبیه آب آهک است اما عیب این روش احتمال شکستگی در اثر سنیگینی حاصل از رسوب است.

 رنگ آمیزی پوشش گلخانه : از رنگ های پلاستیکی برای رنگ کردن پوشش گلخانه ها استفاده می گردد.

 از سیستم مه افشانی که در آن آب با فشار وارد لوله هایی شده و از شیپوره هایی (Nozzle ) که آب را به صورت ذره های ریز در آورده و به صورت مه مانند در گلخانه پخش می شود نیز برای خنک کردن گلخانه استفاده می گردد.

در برخی از گلخانه ها می توان ترکیبی از سیستم پوشال و پنکه، سیستم مه افشانی و پارچه های سایه ده را به کار گرفت.

سیستم مه افشان در گلخانه

وسایل تهویه : تهویه گلخانه گهگاه با باز کردن دریچه های گلخانه که در قسمت های جانبی یا در سقف قرار دارند انجام می شود. هنگام تهویه، از آن جا که هوای گرم به علت سبکی، بالا می رود، از دریچه های بالای گلخانه خارج می شود و هوای سرد که از دریچه های جانبی وارد می شود، در پایین باقی می ماند و بدینوسیله دمای گلخانه کاهش می یابد.

بنابراین، باید تهویه گلخانه را با در نظر گرفتن دمای مورد نیاز در گلخانه انجام داد. با توجه به دشواری هایی که از نظر دسترسی به دریچه های بالایی گلخانه موجود است، به طور معمول زنجیرهایی به دریچه ها وصل می شوند تا از پایین باز و بسته شوند. این کار به طور خودکار نیز انجام می شود.

موتورهایی ساخته شده است که با دمای پات (ترموستات) کار می کند و هنگامیکه دمای گلخانه از حد مورد نظر بالاتر برود، دمای پای، ماشین را روشن کرده و دریچه های تهویه باز و بسته می شوند.

تهویه گلخانه با باز کردن دریچه های گلخانه

وسایل تامین کننده نور و اندازه گیری آن : در ایران، با توجه به کافی بودن میزان نور طبیعی، هنگام استفاده از نور مصنوعی برای گلخانه ها باید به جنبه های اقتصادی موضوع بیشتر توجه شود. در صورت نیاز به نور اضافی، مانند هنگامیکه طولانی تر کردن روز برای گلدهی لازم باشد، تنها باید به شدت نوری برابر با 5 تا 10 فوت شمع (Foot candle )، که برای این کار کافی است، بسنده کرد.

برگ بسیاری از گیاهان، در شدت نورهای بالاتر از 2 تا 3 هزار فوت شمع می سوزند. وانگهی، در زمستان باید نور مصنوعی را با توجه به میزان تغذیه گیاه و دمای گلخانه، به گیاهان داد. در بسیاری از موارد، پاک نگه داشتن شیشه ها در زمستان یا رنگ سفید زدن به گلدان ها و قسمت های داخلی گلخانه، برای بازتاب نور، می تواند شدت نور در گلخانه را به مراتب افزایش دهد.

وسایل آبیاری و اندازه گیری رطوبت : در گلخانه ها افزون بر آبیاری دستی و سیستم مه افشانی که پیش از این شرح داده شده و به ویژه برای ریشه دار کردن قلمه ها در گلخانه های گیاه افزایی به کار می رود، از آبیاری قطره ای نیز استفاده زیادی می شود. به طور معمول، در گلخانه ها آبیاری قطره ای بدین ترتیب انجام می شود که یک مخزن آب بوسیله ی لوله هایی که به گلدان ها متصل است به تدریج از آب پر شده و آب را به داخل لوله های آبیاری می فرستد.

میزان وارد شدن آب به مخزن بر اساس نیاز گیاه تنظیم می شود. در نوع دیگری از آبیاری خودکار، گلدان های گلخانه آب مورد نیاز خود را از ماسه یا حصیرهای مرطوب جذب می کنند. روش کار چنین است که گلدان ها را روی لایه ای از ماسه یا حصیر مرطوب به قطر 10 سانتیمتر، قرار داده می شود.

فتیله ای که یک سر آن در یک مخزن آب قرار دارد و سر دیگر آن در 5 سانتیمتری زیر لایه ماسه می باشد، ماسه را پیوسته مرطوب نگه می دارد و گلدان ها، آب مورد نیاز خود را از این لایه جذب می کنند.

استفاده از حصیر برای تامین رطوبت در گلخانه

از وسایل دیگری که در سیستم آبیاری گلخانه ها استفاده می شود، دستگاه های رقیق کننده کود مایع است. در این سیستم، نسبت مشخصی از کود مایع در محفظه دستگاه آبیاری قرار گرفته با آب آمیخته می شود و گیاهان به طور یکنواخت، کود مورد نیاز را همراه با آب، دریافت می کنند.

 وسایل سترون کننده خاک و نحوه سترون کردن خاک گلخانه : گندزدایی برای حذف بذر علف های هرز، نماتدها، قارچ ها و باکتری های زیانبار، با گرما یا مواد شیمیایی انجام می شود.

گندزدایی با بخار و دستگاه سترون کننده (یا به بیان دقیق تر پاستوریزه کننده) خاک انجام می شود که عبارت از دستگاهی است که می توان در آن را محکم بست و در آن لوله های سوراخداری در خاک قرار می گیرند و بخار آبی که در قسمت گرم کننده دستگاه ایجاد و به لوله ها وارد می شود از این سوراخ ها خارج شده، خاک را سترون می کند.

خاک باید مرطوب بوده ولی خیس نباشد و به مدت 30 دقیقه، دمای 60 تا 80 درجه سلسیوس را دریافت نماید.

هنگامی که از مواد شیمیایی برای گندزدایی خاک استفاده می شود، در مورد محلول مانند فرمالین، روش کار بدین ترتیب است که محلول 2% فرمالین تجاری (غلظت 40%) را به میزان 20 تا 40 لیتر در متر مربع (یا 100 لیتر در هر متر مکعب خاک) روی خاک پاشیده می شود و بیدرنگ با پلاستیک یا ماده دیگری که برای هوا نفوذپذیر باشد، به مدت 24 ساعت یا بیشتر پوشانده می شود. پس از آن، بایستی 2 هفته برای تهویه و خشک شدن خاک صبر کرد، سپس بذرها را در آن کاشت.

در مورد مواد گازی، مانند متیل بروماید، باید توجه داشت که این گاز بسیار فرار و برای انسان سمی است، بنابراین باید با احتیاط کامل مصرف گردد. شیوه کار بدین ترتیب است که خاک به طور کامل با پلاستیک پوشانده می شود، سپس گاز متیل بروماید را، که در ظرف های زیر فشار است، به میزان 0.5 تا 2 کیلوگرم در هر متر مربع، به خاک تزریق می گردد.

سپس اطراف پلاستیک برای جلوگیری از خروج خاک ها با خاک پوشانده می شود و به مدت 48 ساعت نگه داری می گردد. پس از گندزدایی و پیش از کاشت، لازم است که مدتی خاک هوادهی شود. از کلروپیکرین هم استفاده می شود و گاهی برای جلوگیری از خطرهای متیل بروماید، آن را با کلروپیکرین آمیخته می شود تا بوی کلر، وجود گاز سمی را در فضا مشخص سازد.

منبع : م. خوشخوی. 1393. اصول نوین باغبانی. انتشارات دانشگاه شیراز.

گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.