سن آفت مهم گندم

سن آفت مهم گندم

اهمیت شناخت سن گندم

سن گندم (Eurygaster integriceps) یکی از مهمترین و خطرناکترین آفات گندم در ایران محسوب میگردد. سنها در مراحل مختلف زندگی خود، به گندم آسیب میرسانند و بیشترین خسارت در مرحله نهایی پوره گی و حشره بالغ نسل جدید است. در نتیجه شناخت مراحل زندگی سن میتواند موجب پیشگیری و یا مبارزه به موقع از به وجود آمدن خسارت گردد.

مشخصات ظاهری سن گندم

سن گندم به علت نحوه زندگی خود، مشخصات متفاوتی دارد. بعضی از سنها که در جاهای بلند مانند کوهستان ها زندگی میکنند و از علفهای همان محل تغذیه میکنند، جثه کوچکی دارند . بعضی دیگر از سنها که از مزرعه های گندم و جو تغذیه میکنند، جثه بزرگی دارند. به همین دلیل طول حشره کامل سن حدود ۱۲ تا ۱۴ میلیمتر و عرض آن ۶ تا ۷ میلیمتر متغیر است. رنگ حشره کامل سن معمولا قهوه ای و زرد خاکی روشن تا تیره متغیر است. سر سن به شکل مثلث است و روی آن دو عدد شاخک پنج بند و سه جفت پا قرار دارد که رنگ آنها مانند رنگ آنها عمومی بدن سن است. از تخم سن، پوره که همان نوزاد سن است خارج میشود. پوره به رنگ تیره است.

مراحل زندگی سن گندم شامل ۳ مرحله ست:

۱- حشره کامل

حشره کامل پس از ورود به مزرعه از برگ، ساقه و جوانه مرکزی گیاه گندم تغذیه میکند. بعد از یک تا دو هفته تغذیه، سن مادر جفتگیری میکند و هر حشره ماده حدود ۷۰ تا ۸۰ تخم در دسته های ۱۴ تایی زیر برگهای گندم میگذارد . تخمها پس از مدتی باز میشوند و پوره ها ( نوزادان سن ) خارج میشوند.

۲- پوره ها
پوره ها ۵ مرحله را میگذرانند تا به حشره کامل نسل جدید سن تبدیل شوند. پوره های سن اول خیلی کوچک و تیره رنگ هستند و در قسمت پایین بوته های گندم و پشت برگها در سایه زندگی میکنند . پوره های سن اول تا اواسط سن دوم بدون حرکت و تغذیه میمانند . پس از این مرحله، دوره تغذیه و رشد شروع میشود . هر چه پوره ها بزرگتر میشوند، از گندمها بیشتر تغذیه میکنند و خسارت زیادی میزنند .

۳) سن بالغ
پس از آنکه دوره تغذیه سنهای بالغ نسل جدید تمام شد، آنها به مکانهای تابستان گذرانی میروند . این عمل برای دور شدن از گرمای محیط مزرعه برای سنها لازم است تا در یک محیط آرام و خنک استراحت کنند. پس از بارندگیهای پاییزه، سنها محل خود را عوض میکنند و به قسمتهای جنوبی و آفتابی میروند و تا پایان زمستان در آن مکانها باقی میمانند.

انواع خسارت ناشی از سن
۱- خسارت در مرحله پنجه زنی برای تشکیل ساقه یا ابتدای تشکیل خوشه
در این مرحله حشرات نر یا ماده زمستان گذران،  از شیره برگ،شیره جوانه مرکزی،شیره ساقه جوان (قبل از ظهور خوشه یا ابتدای نشکیل خوشه) مکیده و خوشه را خشک می نماید.این گونه خسارت، خسارت کمی نام دارد و در نهایت خوشه تشکیل نمی شود.

۲- خسارت در مرحله گل دادن و ابتدای تشکیل دانه
در این مرحله از رشد، حشرات کامل زمستان گذران و پوره های سنین پایین  باعث خسارت می شود که یا شیره ساقه را می مکند و خوشه می خشکد و یاپوره های سنین ۲و۳ از خوشه گندم و جو در مرحله گلدهی تغذیه و در نهایت دانه پوک می شود.

۳) خسارت در مرحله شیری و خمیری شدن دانه تا رسیدن گندم
در این مرحله سن های بالدار و پوره ها فقط از دانه تغذیه می کنند و به هیچ عنوان ساقه را نمی مکنند. خسارت در این مرحله، خسارت کیفی است. چون سن ها به بوته گندم حمله کرده، دانه های نرسیده را با فرو بردن نیش خود سوراخ می کنند و به همراه بزاق خود آنزیم پروتیولیتیکی وارد دانه گندم می کنند که سبب ایجاد نقاط قهوه ای تا تیره با هاله های سفید تا کرم رنگ به دور آن بر روی دانه می گردد. ترشحات وارده معمولا باعث چروکیدگی کمی در سطح دانه شده و حباب هایی روی آن ایجاد می کند و گاهی اوقات برآمدگی هایی روی دانه ایجاد می شود، اما دانه هایی که کاملا رسیده اند به دلیل سختی پوسته بندرت مورد حمله این حشره قرار می گیرند.

بر اساس مطالعات صورت گرفته در برخی موارد آفت سن تا صد در صد دانه ­ها را مورد حمله قرار داده است، جای نیش هر دانه گندم از یک تا ده عدد متغیر است که این تعداد در سال های طغیان آفت بیش از این هم می تواند باشد.

مدیریت تلفیقی آفت(IPM)

بررسی های انجام شده روی سن گندم در سراسر کشور، ارتباط تنگاتنگ بین گسترش سن گندم و تخریب مراتع طبیعی در ارتفاعات را با قاطعیت به اثبات رسانده است به عبارت دیگر اساسی ترین اقدام جهت مهار این حشره احیای مراتع در ارتفاعات است.

١‐ بررسی اثر کودهای شیمیایی بر افزایش جمعیت سن گندم
کودهای شیمیایی در افزایش محصول گندم از طرفی و ایجاد بعضی پدیده های مثبت برای گندم آثار  مطلوبی  دارند ولی در عین حال  اثرهایی منفی در ارتباط با سن گندم نیز برجای می گذارند. بدین معنی که کودهای ازته که به طور رایج به گندم جهت بالا بردن راندمان محصول داده می شود میزان تخمریزی سن گندم را نیز به طور محسوسی افزایش می دهد و این به زیان گندم است.

از طرف دیگر کود ازته دوره رشدی گندم را مختصرا افزایش میدهد و این نیز به زیان گندم می باشد چون سن گندم فرصت خواهد یافت تا همه پوره های خود را تکامل  بخشیده و سن گندم نسل جدید با تغذیه کامل به ارتفاعات خواهند رفت. البته این یافته ها بدان معنی نیست که از دادن کود ازته به گندم خودداری کنیم بلکه این بدان معناست که بدانیم هر گونه اقدامی می تواند اثرات منفی نیز داشته باشند و بنابراین باید هر اقدام این چنینی را با توجه به جمیع جهات انجام دهیم.

٢‐ بررسی ارتباط بین علفهای هرز مزارع گندم و فراوانی سن گندم
سن های کامل نسل جدید برای تامین آب از علفهای هرزی که در مزارع می رویند بهره گیری نموده و سپس به دانه های خشک و یا نیمه خشک گندم های رسیده  حمله ور می شوند. بنابراین اگر این علفها را از دسترس سن گندم دور کنیم حشره کامل نسل جدید این آفت که خطرناکترین مرحله خسارتزای سن گندم است نخواهد توانست به آسانی از دانه های گندم خشک شده مزارع تغذیه کند. بنابراین از بین بردن علفهای هرز به ویژه در زمان رسیدن گندم از اهمیت ویژه ای در کاهش دادن جمعیت سن گندم برخوردار است.

۳ – نقش زنبورهای پارازیتویید سن گندم در برهم زدن تقارن به سود گندم
بررسی ها نشان داده که زنبورهای پارازیتویید تخم سن گندم گذشته از آنکه تخمهای این آفت را پارازیته کرده و به جمعیت این آفت آسیب می رسانند اگر جمعیت شان زیاد باشد می توانند با از بین بردن تخمهای پیشتاز سن گندم این محصول را از گزند افراد پیشتاز سن گندم در امان داشته و د ر نتیجه در موقع برداشت گندم، این آفت در مراحل عقبتری قرار خواهد گرفت. زنبورهای پارازیتویید تخم سن گندم همواره در موقع اولین تخمریزیهای آفت د ر مزرعه حضور دارند. این نقش زنبورها شاید مهمتر از نقش دیگر آنها باشد.

۴ – نقش برداشت گندم در جمعیت سن گندم
گندم هر اندازه زودتر و سریعتر برداشت شود آسیب بیشتری بر جمعیت سن گندم وارد خواهد شد. با این عمل هم تعدادی از پوره های آفت برجای مانده که در آن صورت محکوم به نابودی هستند و هم اینکه باعث خواهد شد سنهای کامل نسل جدید با تغذیهای ناکافی به طرف اماکن زمستانی حرکت کنند که این خود آسیب جبران ناپذیری بر آفت وارد خواهد کرد بدین معنی که اولا این گونه سنها از سرمای زمستان آسیب بیشتری می بینند دوم اینکه تعداد زیادی از این گونه سنها به علت تغذیه ناکافی در سال آینده آن قدرت را نخواهند داشت که به طرف مزارع حرکت کنند و لذا در همان ارتفاعات می مانند و سوم آنکه آنهایی که موفق می شوند خود را به مزارع برسانند از آنجایی که در سال قبل تغذیه ناکافی داشته اند لذا مدت مدیدی را صرف تغذیه و جبران تغذیه ناکافی سال قبل کرده و لذا تخمریزیشان دیرتر و در طول زمان بیشتری انجام خواهد شد که هر دو این پدیده ها به سود گندم خواهد بود زیرا در این صورت تقارن بین سن گندم و گندم هم چه بیشتر به سود گندم به هم خواهد خورد.

۵ – نقش مبارزه شیمیایی در مبارزه با سن گندم
در صورت لزوم انجام مبارزه شیمایی باید سعی شود حتی المقدور از سمپاشی بر علیه سن مادر خودداری کرده و سمپاشی را بر علیه پوره ها انجام دهیم. زیرا غالبا اتفاق افتاده که بعد از سمپاشی برعلیه سن مادر مجددا لازم شده که سمپاشی دیگری بر علیه پوره ها صورت گیرد واصولا ً پورهها نسبت به سم حشره کش حساستر هستند. از طرف دیگر زمانی که سمپاشی برعلیه سن مادر انجام می شود زنبورهای پارازیتویید سن گندم در مزارع حضوری فعال داشته و همه آنها در معرض سم و اثر زیانبار آن هستند در حالی که در زمان سمپاشی بر علیه پوره ها تعداد زیادی از پارازیتها به صورت جنین داخل تخمهای سن بوده و آنهایی نیز که به صورت حشره کامل هستند چون گندم از نظر شاخ و برگ هم رشد خوبی را کرده و بنابراین پوشش مناسبی برای حفاظت از زنبورها در قبال ذرات سم خواهد بود.

گروه خرید و نگهداری مرکز پژوهش های غلات

حفظ نباتات شهرستان خمین

متین یحیوی و فاطمه شکوهی کارشناسان مرکز پژوهشهای دانشبنیان فرهیختگان زرنام