روش صحیح کشت گندم ديم بخش دوم

روش صحیح کشت گندم دیم

نحوه کوددهی گندم دیم

مصرف کودهاي شیمیایی

مقدمه :

بذر گندم پس از کشت در خاك مناسب و جوانه زنی، براي ادامه رشد و تولید محصول اقتصادي، باید از شرایط تغذیه اي مناسبی برخوردار باشد.

مسیله اساسی تغذیه گیاهی در دیمزارها، تنظیم مقدار کود براساس رژیم رطوبتی قابل انتظار در منطقه رشد گیاه می باشد.

در شرایط بارندگی محدود، ضرورتاً بایستی مصرف کودهاي شیمیایی را به اندازه اي محدود نمود که موجب رشد بیش از حد گیاه نشده تا گیاه بتواند با استفاده از رطوبت موجود، به مرحله برداشت برسد.

از طرف دیگر در بارندگی مطلوب، باید مواد غذایی را به اندازه اي مصرف کرد که گیاه قادر به استفاده کامل و مفید از آن، در شرایط مطلوب رطوبتی باشد.

میزان مصرف کودهاي شیمیایی بسته به نوع خاك، میزان و توزیع زمانی بارندگی، زراعت قبلی و واریته گندم متفاوت است.

توصیه فنی براي هر مزرعه پس از انجام تجزیه خاك و تعیین عناصر غذایی موجود و میزان قابل دسترس بودن آن توسط آزمایشگاه ارایه می گردد.

مصرف بی رویه کودهاي ازته بصورت سرك در بهار در بسیاري از مناطق طی سال هاي گذشته، از عوامل تشدید کننده اثرات تنش خشکی در طی سال هاي 1378-1377، 1379-1378 و 1380-1379 بوده است.

لذا با توجه به نقش و اهمیت کاربرد این کودها در زراعت گندم دیم، لزوم رعایت توصیه هاي فنی در این خصوص در مناطق مختلف بسیار مهم است.

تولید موفق محصول در زراعت دیم با توجه به میزان رطوبت موجود و وضعیت آب و هوا و مصرف میزان مناسب کود های مورد نیاز امکان پذیر است.

پس از کمبود بارندگی و رطوبت، مواد غذایی خاک مهم ترین عوامل موثر در کیفیت و کمیت محصولات زراعی دیم می باشد.

مصرف متعادل کودهای شیمیایی باعث رشد مناسب محصول و حفظ ساختمان خاک و اصلاح آن می شود.

همچنین باعث رعایت مسایل کشاورزی پایدار گردیده و از اتلاف کودهای شیمیایی و ضرر و زیان اقتصادی جلوگیری می کند.

اثر کودهای مختلف پر مصرف و کم مصرف در تولید گندم دیم :

ازت (N )

ازت اولین عنصری است که گندم و تمام گیاهان بیش از سایر مواد غذایی به آن نیاز دارند.

در مناطق دیم به علت شرایط آب و هوایی و پایین بودن مواد آلی، کمبود ازت در بیشتر مناطق به چشم می خورد و علت آن شیوه مرسوم و نامناسب کشت و برداشت محصول می باشد.

عدم مصرف کودهای آلی و همچنین خارج کردن کاه و کلش و بقایای گیاهی از مزرعه، برداشت و چرانیدن و یا آتش زدن آنها، باعث کاهش مواد آلی در خاک می شود.

مصرف کودهای ازته در این مناطق باید با توجه به آب و هوا و میزان بارندگی صورت گیرد.

میزان مواد آلی و ازت در اغلب مزارع، کمتر از یک درصد بوده است که به طور متوسط کمبود آن ملاحظه می شود.

در زراعت گندم ديم، دو سوم مقدار كود نيتروژنه توصيه شده مي بايست در پاييز ترجيحاً كود نيترات آمونيوم ( هم زمان با كشت به صورت جاي گذاري زير بستر بذر در فاصله 0 تا 9 سانتي متري بذر مصرف شود).

يک سوم باقيمانده نيز در صورت وجود بارندگي هاي بهاره بصورت سرک در فاصله زماني نيمه دوم اسفند تا نيمه اول فروردين ماه بصورت سرک توصيه مي شود.

در مناطقي كه دو سوم كود نيتروژنه در پاييز مصرف شده، در صورت عدم وجود بارندگي بهاره از مصرف كود سرک خودداري شود.

به دليل اينكه در روش جاي گذاري، بيش از 40 كيلوگرم در هكتار نيتروژن خالص در زير بذر رشد ريشه را محدود مي نمايد لذا توصيه مي شود براي بيش از 40 كيلوگرم نيتروژن خالص، مصرف كود به روش تقسيط صورت گيرد.

به علاوه هرگز نبايد كود نيتروژنه آمونيومي را با بذر در نوار كشت با عمق يكسان مصرف كرد چرا كه اين عمل باعث سوزش بذر و عدم جوانه زني آن خواهد شد.

بر اين اساس نمي توان بيش از 10 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار را به همراه بذر در يک عمق مساوي مصرف نمود.

تذکر 1 : در صورت وجود بارندگی هاي مناسب در پاییز، زمستان و اوایل بهار و اطمینان از بارش هاي بعدي در اولین فرصت در اواخر اسفند و یا اوایل فروردین ماه (بسته به شرایط محیطی) کودهای ازته به صورت سرك مصرف شود.

تذکر 2: در مناطقی که میانگین بارندگی هاي بهاره کمتر است توصیه می شود که به جاي مصرف کود سرك، از محلول پاشی ازت به مقدار 2.5 الی 4.5 درصد اوره در بهار و در مرحله اوایل ساقه دهی گندم استفاده شود.

می توان همزمان با مصرف علف کش ها نیتروژن مورد نظر را در 400 الی 600 لیتر آب حل و همراه علف کش استفاده نمود.

فسفر (P )

فسفر دومین عنصر پرمصرف مورد نیاز گندم می باشد.

میزان آن در خاک های مناطق دیم، کم و بیش متفاوت است.

البته به علت حلالیت کم آن در خاک، خطر آبشویی و خارج شدن آن از دسترس گیاه به مراتب کمتر از ازت و پتاسیم است و بدین دلیل در بعضی از مزارع زارعین بیش از میزان مورد نیاز مصرف می نمایند و تجمع آن در خاک موجب به هم خوردن تعادل مواد غذایی و احتمالاً کمبود بعضی از عناصر کم مصرف می شود.

این امر به دلیل رقابت فسفر با سایر عناصر بوده است و این مطلب باید در مصرف کودهای فسفره مورد ملاحظه قرار گیرد.

فسفر: بر اساس مقدار کمبود از حد بحرانی آن در خاك براي گندم دیم ( 10 میلی گرم در کیلوگرم) که براي جبران کمبود هر میلی گرم در کیلوگرم از حد بحرانی بطور متوسط 15-12 کیلوگرم کود سوپر فسفات تریپل در پاییز همزمان با کاشت مصرف می شود.

فسفات تریپل در پاییز همزمان با کاشت مصرف می شود.

مقادير توصيه شده در جداول فوق براي كاربرد خاكي به روش پخش سطحي پيشنهاد شده است.

توصيه بر اين است كه تمام كود فسفره قبل از كاشت گندم و يا هم زمان با كاشت بذر مصرف گردد.

مصرف فسفر در اين دوره تأثير زيادي بر روي تعداد پنجه و توسعه سيستم ريشه اي دارد.

به دليل تثبيت فسفر در خاک و عدم تحرک آن در مقايسه با كودهاي نيتروژني بهتر است كود فسفره با دستگاه بذركار-كودكار، در زير بذر به فاصله 5 تا 10 سانتي متر قرار گيرد.

در كل مصرف كودهاي فسفره به صورت نواري نسبت به روش دست پاش و يا پخش سطحي از اولويت بيش تري برخوردار است، ضمن اينكه مقدار كود مصرف شده به 50 تا 75 درصد مقدار محاسبه شده براي پخش سطحي كاهش مي يابد.

اين ميزان بستگي به مقدار فسفر قابل استفاده خاک دارد.

تذکر : در مناطقی که آزمون خاک انجام نشده باشد، مقدار فسفر O5 P2 (25 الی 30 کیلوگرم در هکتار کود فسفره از منبع سوپرفسفات تریپل ) مصرف می شود.

پتاسیم ( K)

با توجه به وضعیت خاک های مناطق دیم و نتایج تجزیه خاک و با در نظر گرفتن میزان متوسط برداشت محصول دیم که نسبتاً پایین می باشد، پتاسیم در خاک در حد کفایت موجود است.

در صورت بهبود روش های کاشت و تولید، به موازات افزایش محصول، پتاسیم، نیز باید در ترکیب کودی در نظر گرفته و مصرف شود.

در مناطق دیم با پراکندگی مناسب باران بودن عملکرد گندم، پتاسیم نیز مصرف می شود.

تمام كود پتاسه قبل از كاشت مصرف و با ديسک يا دندانه زير خاک قرار داده مي شود.

در صورتي كه پتاسيم موجود در خاک براي رفع نياز گياه كافي نباشد و كود پتاسيمي نيز قبل از كاشت مصرف نشده باشد، مصرف سرک كلرور پتاسيم در يک نوبت در مراحل اوليه رشد گندم توصيه مي گردد.

براي افزايش كارايي كودهاي پتاسيمي مي توان اين كود را با دستگاه بذركار، كودكار در رديف كشت بذر قرار داد، با اين روش ميزان مصرف كود پتاسيمي كاهش خواهد يافت.

در مراحل انتهاي پنجه زني و اواسط ساقه دهي استفاده از كودهاي قابل حل در آب كه حاوي مقادير مناسبي پتاسيم باشند به مقدار 10 تا 20 كيلوگرم در هكتار توصيه مي شود.

براي دستيابي به عملكرد هاي بالاي محصول، مصرف سرک كودهاي حاوي پتاسيم بالا به صورت كود آبياري و يا محلول پاشي در مراحل گل دهي قبل از ظهور خوشه و شيري شدن دانه كمک به سزايي در پر شدن دانه ها و افزايش عملكرد گندم را به همراه خواهد داشت.

عناصر ریز مغذی :

بر (B)، آهن (Fe)، روی (Zn)، منگنز (Mn) از عناصر کم مصرف می باشد که استفاده آن در زمین های دیم می تواند موجب افزایش عملکرد شود.

مدیریت تغذیه گیاه گندم در شرایط تنش خشكی:

عناصر غذايي ضروري مانند نيتروژن، پتاسيم و كلسيم، از طريق افزايش غلظت آنتي اكسيدان هايي نظير سوپراكسيد دسموتاز، كاتالاز و پراكسیداز اثرات سمي اكسيژن فعال را در سلول هاي گياه كاهش مي دهند.

اين آنتي اكسيدان ها، اكسيژن فعال را بيرون رانده و اكسيداسيون نوري را كاهش مي دهند، غشاء كلروپلاست ها را استحكام بخشيده و ميزان فتوسنتز را افزايش مي دهند.

همچنين برخي عناصر غذايي ميكرو و ماكرو مانند روي و سيليسيم و منيزيم نيز از طريق افزايش غلظت آنتي اكسيدان ها، مقاومت گياه در برابر تنش خشكي را افزايش مي دهند.

افزون بر اين، عناصري مانند فسفر، پتاسيم، منيزيم و روي، رشد ريشه را بهبود مي بخشند كه اين عامل به نوبه خود باعث افزايش جذب آب به داخل گياه گشته و به تنظيم عمل روزنه ها و افزايش مقاومت گياه به خشكي كمک مي نمايد.

عناصري مانند پتاسيم وكلسيم در افزايش قدرت نگه داري آب سلول تحت شرايط خشكي و تنظيم فشار اسمزي مؤثرند.

مصرف بیش از اندازه پتاسيم و افزايش غلظت پتاسيم قابل جذب در خاک تا حدي كه منجر به ايجاد اثرات متقابل منفي (Antagonistic) براي ساير عناصر غذايي نظير كلسيم و منيزيم در خاک نگردد، وضعيتي مفيد براي مقابله با تنش خشكي به نظر مي رسد.

حفظ پوشش گياهي آيش در سطح خاک منجر به كاهش تبخير و افزايش 4 درصدي آب خاک مي گردد.

اين مقدار معادل تقريباً 8 ميلي متر باران است.

اين مقدار آب اضافي مي تواند از پژمردگي محصول در دوره هاي خشک تنش خشكي طي فصل رشد جلوگيري نموده و به بقاي گياه بيانجامد.

سطوح بالاي بقاياي گياهي (12-08تن در هكتار) منجر به ذخيره 90-80 ميلي متر ذخيره آب بيشتر در خاک مي گردد.

منبع : دستورالعمل فنی کشت گندم دیم در اقلیم هاي مختلف کشور. وزارت جهاد کشاورزي سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزي، موسسه تحقیقات کشاورزي دیم کشور.

برنگل، مترجم: عوض کوچکی. 1385. جهاد دانشگاهی (دانشگاه فردوسی مشهد).

گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.