روش صحیح کشت گندم ديم بخش اول

روش صحیح کشت گندم دیم

بخش اول – تهيه بستر مناسب جهت كشت گندم ديم

هدف از تهيه بستر در زراعت گندم ديم نرم كردن خاك زراعي براي كشت يكنواخت بذر، از بين بردن علف هاي هرز و در نهايت ايجاد شرايط مطلوب در خاك مزرعه جهت رشد و نمو گياه مي باشد.

تهيه بستر زراعي در زراعت گندم ديم بستگي به ادوات در دسترس كشاورزی دارد و نمي توان نسخه مشخصي از روشهاي خاك ورزي را براي تمام كشاورزان در نظر گرفت.

اكثر كشاورزان از گاوآهن برگرداندار براي شخم استفاده مي كنند چون بيشتر از ساير ادوات شخم در دسترس مي باشد.

در منابع علمي براي آماده كردن زمين در زراعت هاي ديم جهت حفظ رطوبت خاك زراعي استفاده از گاوآهن هاي قلمي و پنجه غازي توصيه مي شود.

زيرا اين گاوآهن ها علاوه بر اينكه خاك را بر نمي گردانند تا رطوبت ذخيره شده در خاك حفظ شود، محاسن ديگري چون سبكي وزن و سرعت عمل بيشتر و كاهش هزينه و استهلاك ادوات را نيز دارند.

بيشتر از اين ادوات براي عمليات شخم در سال آيش استفاده مي گردد تا رطوبت موجود در خاك ناشي از بارندگيهاي پاييزه و بهاره در سال آيش در خاك ذخيره گردد.

خاك ورزي با گاو آهن هاي قلمي و پنجه غازي در حفظ ذخيره رطوبت بسيار موثرتر است و حتي موجب جوانه زدن بذور كشت شده قبل از وقوع اولين بارندگي موثر پاييزه مي گردد.

در صورت رعايت تناوب آيش-گندم، يك بار شخم در اواسط بهار و يك بار در اواخر بهار براي مبارزه با علف هاي هرز و آماده سازي زمين براي كشت در پاييز توصيه مي شود.

در صورتي كه مزرعه علف هرز زيادي نداشته باشد، يك مرحله شخم در اواخر بهار در صورت مناسب بودن رطوبت خاك توصيه مي گردد.

نكته مهمي كه كشاورزان گندم كار ديم بايد رعايت نمايند اين است كه با عمليات بيش از حد خاك ورزي، خاك سطح مزرعه را بسيار نرم و به عبارت ديگر خاك را پودر نكنند، چون در صورت وقوع بارندگي شديد بعد از كشت، خاك مزرعه سله مي بندد و خروج گياهچه گندم را با مشكل مواجه مي سازد و به همين دليل درصدي از گياهچه ها توانايي خروج از خاك را ندارند، كه اين موضوع موجب مي گردد سطح سبز مزرعه كاهش يابد.

همچنين بسياري از گياهچه ها نيز به دليل سله بسيار دير از خاك خارج مي شوند و گياه ضعيفي در سطح مزرعه توليد مي گردد و توان محصول مزرعه را كاهش مي دهد.

براي جلوگيري از اين مشكل مزرعه بايد طوري آماده شود كه كلوخه هايي به قطر بين 5 تا 10سانتيمتر در سطح خاك مزرعه ايجاد گردد.

معمولا در اكثر مناطق ديم ايران در مناطق سرد و معتدل سرد، زراعت حبوبات ديم مانند نخود بهاره و پاييزه، عدس پاييزه توصيه مي گردد.

در صورت رعايت تناوب و كشت محصولات فوق در تناوب با گندم، براي تهيه زمين توصيه مي گردد كه بلافاصله بعد از برداشت اين محصولات، عمليات شخم انجام شود.

چون رطوبت خاك در حدي است كه عمليات شخم به خوبي انجام مي شود و كلوخ هاي بزرگ در مزرعه ايجاد نمي گردد.

در پاييز قبل از كشت كافيست كه اين مزرعه با ديسك يا ماله براي عمليات كشت با بذر كار تسطيح گردد. به اين ترتيب با رعايت اين نكته با حداقل هزينه مزرعه براي كشت آماده مي گردد.

يكي از روشهاي موثر براي مبارزه با اين آفت در مزارع آلوده عمليات خاك ورزي است، كه در زير به آن اشاره مي شود.

عملیات خاكورزي در گندم دیم :

نخستین مرحله براي زراعت محصولات دیم آماده سازي زمین تحت عنـوان عملیـات خـاك ورزي صـورت می گیرد شامل دو بخش خاك ورزي اولیه و ثانویه می باشد.

خاك ورزي اولیـه عمومـاً در عمـق بـیش از 15سانتی متر خاك انجام می شود، و هدف هاي اصلی و مورد انتظار از آن، باز نمودن ذرات خاك جهـت نفـوذ آب، هوا و ایجاد محیطی مناسب براي رشد و توسعه ریشه می باشد.

در مناطق دیـم اصـول حـاکم در عملیـات زراعی بایستی با هدف ایجاد شرایط مناسب به منظور اسـتفاده بهینـه از نـزولات آسـمانی و حفاظـت از خـاك باشد.

عملیات خاکورزی در زمین گندم

انتخاب وسیله خاكورز در شرایط ديم :

نوع وسیله خاكورز در شرایط دیم به فاکتورهایی نظیر:

نوع و مقدار علفهاي هرز، ساختمان و بافت خاك، نوع تناوب زراعی، طول دوره آیش، پتانسیل فرسایش، میزان بارندگی و زمان انجام عملیات خاكورزي بستگی دارد.

در سیستمهاي مختلف تناوب، ذخیره آب در خاك از مسایل اصلی تولید محصولات دیم در نواحی نیمه خشک و نیمه مرطوب است، به نحوي که گیاه بعدي دچار تشنگی شدید نشده و تولید مناسبی را داشته باشد.

نتایج بررسی هاي انجام یافته در مناطق سردسیر کشور (آذربایجان شرقی) نشان داده که در سیستم تناوب آیش– گندم استفاده از گاوآهن قلمی در پاییز، بیشترین میزان عملکرد محصول (1825کیلوگرم در هکتار ) را دارا بوده است.

بر اساس همین تحقیقات، کاربرد گاوآهن قلمی در پاییز + استفاده از پنجه غازي در بهار، نسبت به سایر روشهاي خاكورزي، از میزان رطوبت وزنی بیشتري برخوردار بوده به طوري که میزان رطوبت خاك در زمان قبل از کاشت گندم در عمق 20-10 سانتیمتري خاك بیش از سایر روش ها (23/17 %رطوبت وزنی) بود.

بذر كار مناسب كشت گندم ديم :

بهترين بذر كار براي كشت در شرايط ديم، بذر كاري است كه بذر را بطور يكنواخت در سطح مزرعه پخش كند و در عمق مناسب قرار دهد.

در شرايط زراعت گندم ديم در ايران در برخي از مناطق كه تراكتورها ضعيف، فرسوده و چندان قوي نيستند بذركارها بايد سبك و قابل حمل و كشش در سطح مزرعه توسط اين تراكتورها باشند.

بهتر است كه بذركارها مخزن كود جداگانه داشته باشند تا همزمان كود و بذر را با يك بار تردد تراكتور در مزرعه پخش كند و ضمنا قادر باشد كه كود را به صورت نواري در زير رديف هاي كشت قرار دهد تا بازدهي مصرف كود افزايش يابد.

يكي از مسایل و مشكلات زراعت گندم ديم در ايران، فاصله بيش از حد بين رديف هاي كشت، در مزارعي است كه توسط برخي از بذركارهاي موجود كشت مي شوند.

در بهترين شرايط نحوه پخش بذر در زراعت گندم ديم بايد طوري باشد كه فضاي مساوي در اختيار تك تك بذرها قرار گيرد.

بعنوان مثال اگر وزن هزار دانه بذر گندمي 35 گرم باشد و تراكم كشت را 400 بذر در متر مربع در نظر بگيريم ( 140 كيلوگرم در هكتار) و اگر بخواهيم فضاي مساوي در اختيار هر بذر قرار بگيرد،

فاصله هر بذر از بذر ديگر بايد 5 سانتيمتر باشد و به عبارت ديگر بذور بايد در چهار گوشه يك مربع به اضلاع 5 سانتيمتر قرار بگيرند و بنابراين در بهترين شرايط فاصله بين رديف هاي كشت بايد 5 سانتيمتر باشد و فاصله هر بذر روي رديف كشت نيز بايد 5 سانتيمتر باشد و بهترين بذر كار براي كشت گندم ديم بذر كاري است كه اين قابليت را داشته باشد، ولي بذر كارهاي موجود در بازار فعلاً اين توانايي را ندارند.

در صورتيكه مزارع گندم ديم به اين روش كشت شود، گياهچه هاي گندم فضاي كافي و بدون رقابتي براي جذب نور و جذب مواد غذايي از خاك براي رشد اوليه قوي دارند و سريع سطح خاك را مي پوشانند تا از تبخير سطح جلوگيري نمايند و با علف هاي هرز بهتر رقابت كنند.

در صورتيكه فاصله بين رديفهاي كشت مثلا 17 تا 25 سانتيمتر، براي كشت 400 بذر در متر مربع در نظر گرفته شود، فاصله بين بذور بر روي رديف هاي كشت بيش از حد كم مي شود

ولي فاصله بين رديفهاي كشت بيش از حد زياد مي شود، كه اين موضوع دليل علمي قانع كننده اي ندارد.

مدلهايي از بذر كار در بازار يافت مي شوند كه فاصله رديف هاي كشت در آنها برابر 10 سانتيمتر است و اين بذركارها بيشتر براي زراعت گندم آبي و كشت در شرايطي طراحي شده است كه خاك مزرعه به خوبي آماده شده باشد.

با توجه به مطالب ذكر شده در بالا، بذر كاري براي زراعت غلات ديم مناسب است كه فاصله رديف هاي كشت آن به 5 سانتيمتر نزديك تر باشد.

بنابراين بذر كاري با فاصله رديف 10 سانتيمتر بهتر از بذركاري با رديف كشت 15 سانتيمتر است.

برخي از كشاورزان كه با رعايت اصول صحيح زراعي و داشتن امكانات كافي براي آماده سازي خاك مزرعه، از بذركارهاي گندم آبي با فاصله رديف كشت 10 سانتيمتر براي كشت گندم ديم استفاده مي كنند.

میزان بذر :

میزان بذر بر اساس تعداد 350-300 دانه در متر مربع بر اساس وزن هزار دانه در ارقام گندم نان (حدود 140-0110کیلوگرم در هکتار) خواهد بود.

توجه : در مناطقی با بارندگی کمتر و خطر خشکی ممتد و گرما توصیه می شود که میزان بذر 10 درصد کمتر از مقدار بذر توصیه شده در نظر گرفته شود.

تاریخ کاشت :

کشت گندم در ایران صرف نظر از تیپ رشد ارقام و واریته هاي مختلف آن (زمستانه، بهـاره و بینـابین ) عمومـاً در فصل پاییز انجام میگیرد.

کاشت بذر در خاك خشک براي بسیاري از گیاهان مخاطره آمیز است چون بارندگی ممکن است جهت جوانه زدن کافی، ولی براي سبز شدن و ادامه رشـد گیـاه کـافی نباشـد، ولـی گیاهانی نظیر گندم و جو که می توانند بطور مؤثري چند دوره خشکی بین جوانه زدن و سبز شدن کامـل را تحمل نمایند را می توان در این شرایط کشت نمود.

خطر کاشت در خـاك خشـک بـا در نظـر گـرفتن احتمال افزایش عملکرد که در اثر طولانی تر شدن فصل رشد و استفاده مؤثر از نـزولات آسـمانی ابتـداي فصل رشد حاصل می شود قابل توجیـه اسـت.

بایـد زمـان کاشـت گنـدم مـوقعی باشـد که در صـورت وقـوع بارندگی موثر، فرصت زمانی لازم براي رشد اولیـه گیاهچـه هـا در پـاییز بـراي ورود بـه فصـل زمسـتان و سـرما (ورنالیزاسیون) وجـود داشـته باشـد.

تغییـرات دمـا در مزرعـه بـر میـانگین تعـداد بـذرهاي جوانـه زده، سـرعت جوانه زنی و سبزشدن یکنواخت تأثیر میگذارد.

تاریخ کشت مناسب براي گندم دیم در اقلیم سرد شامل:

1 -در مناطق خیلی سرد کوهستانی از اواخر شهریور لغایت نیمه اول مهرماه قبل از اولین بارندگی موثر پاییزه

2 -در مناطق سردسیر از اول مهرماه لغایت 25 مهر ماه و قبل از از اولین بارندگی موثر پاییزه.

روش کاشت :

استفاده از خطی کار با فاصله خطوط کشت 17- 15 سانتی متر در گندم.

استفاده از خطی کار با قابلیت جایگذاري کود در زیر بذر ) کود 6 سانتیمتر زیر بذر.

اگر از دستگاه هاي کاشت مستقیم براي کشت گندم استفاده شود، پیشنهاد می شود از دستگاه هایی که داراي شیار بازکن تیغه اي دارند استفاده شود، چون این دستگاهها می توانند کود را در عمق 4 سانتیمتر زیر بذر جایگذاري کنند، در حالیکه دستگاه هاي کشت مستقیم با شیاربازکن بشقابی فقط توانایی جایگذاري کود تا 2 سانتیمتر زیر بذر را دارند.

دستیابی به فاصله ردیف هاي کم (کمتر از 15 سانتی متر) امري مهم در زراعت غلات دیم می باشد.

چرا که فاصله زیاد بین دو ردیف کشت موجب رشد بیشترعلف هاي هرز، افزایش تبخیر و از همه مهم تر عدم یکنواختی بذر در واحد سطح (افزایش تراکم در روي ردیف ) و موجب کاهش عملکرد محصول خواهد شد.

لذا خطی کارهایی با فاصله خطوط کمتر و نیز داراي قابلیت حفظ فواصل خطوط در حین کاشت تاثیر مثبتی برروي عملکرد گندم می توانند داشته باشند.

عمق کاشت :

در مناطق سردسیرکشور عمق کاشت مناسب گندم دیم 4 الی 5 سانتیمتر در نظر گرفته می شود.

از عواملی که در عمق کاشت گندم مؤثرند می توان به ویژگیهاي رقم از نظر طول کلیوپتیل، اندازه و میزان پروتیین دانه اشاره نمود.

کاشت عمیق موجب کاهش درصد سبز وکاهش تعداد پنجه بارور شده که کاهش عملکرد را به دنبال خواهد داشت.

تاثیر منفی کاشت عمیق در کشت هاي دیر به دلیل کند شدن سرعت جوانه زنی در خاك سرد بیشتر نمایان می شود.

بررسیهاي انجام یافته بیانگر کاهش درصد سبز در عمق هاي بیشتر از 12- 10 سانتی متر می باشد.

تذکر: منظور از عمق کاشت، مقدار خاك قرار گرفته بر روي بذر می باشد.

منابع :

حق پرست، ر. اصول زراعت گندم دیم. انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی، 1393.

وزارت جهاد کشاورزي سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزي، موسسه تحقیقات کشاورزي دیم کشور. دستورالعمل فنی کشت گندم دیم در اقلیم هاي مختلف کشور. تهیه و تدوین: بخش تحقیقات غلات و مدیریت منابع. اسفند ماه 1392.

نگارنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.