ده روش کلیدی مبارزه با حلزون راب لیسک

ده روش کلیدی مبارزه با حلزون راب لیسک

نرمتنان در کشاورزی

نرمتنان دسته ای از جانوران بی مهره هستند که هم در آب و هم در خشکی زندگی کرده و معدودی از آنها جزو آفات محصولات کشاورزی محسوب می شوند . خانواده لیسک ها وحلزون های باغی پلی فاژ بوده یعنی محصولات مختلف کشاورزی را مورد حمله قرار می دهند.

حلزون ها

حلزون ها یکی از مهمترین آفات باغ های مرکبات بوده که به انواع ارقام مرکبات در باغ ها و نهالستان ها خسارت وارد می کند . حلزون ها با تغذیه از برگ ، ساقه ، میوه و پوست درختان ( خسارت کمی ) و با ایجاد خوردگی ( خسارت کیفی ) ، کیفیت محصول را نیز کاهش می دهند . حلزون از محیط زیست بسیار متنوعی برخوردار است ، محل زندگی بعضی از گونه حلزون ها در دریا بوده و بعضی از گونه های آن در آب های شیرین و یا در باغ ها زندگی می کنند . حلزون از انواع گیاهان تغذیه می کند . رابطه نزدیکی بین شیوع حلزون و وجود علف های هزر درون باغ ها و برگ های باقیمانده روی سطح خاک وجود دارد. حلزون جانوری است که می تواند تا سه سال به نوعی در خواب فرو رود و هیچگاه گم نمی شود زیرا از غریزه ویژه ای برخوردار است که هر چه از جایگاه خود دور شود دوباره به راهنمایی این غریزه به همان محل باز می گردد . حلزون ها از لحاظ ظاهری با لیسک ها متفاوتند. حلزون ها برخلاف لیسک ها دارای صدف آشکار و مارپیچ بوده ، خسارت و زیان اقتصادی آنها به مراتب کمتر از لیسک هاست . بنظر می رسد حلزون ها در خاک های قلیایی که دارای کربنات کلسیم آزاد است کمتر دیده می شوند . حلزون ها نیز همانند لیسک ها هرمافرودیت ( دو جنسی ) هستند. صدف جانور عضو حفاظتی بشمار می رود که می تواند حلزون را از تابش نور مستقیم آفتاب و خشک شدن آب بدن جانور محافظت کند . حلزون ها نیز همانند لیسک ها فعالیت شبانه داشته واز پارانشیم برگ تغذیه می نمایند . فعالیت حلزون ها در شرایط مرطوب شدیدتر بوده و طول تابستان تا اوایل پاییز تخم های خود را در خاک قرار می دهند . بعضی از گونه ها ممکن است تا چندین فصل زنده بمانند . در شمال کشور به علت شرایط مناسب جوی حلزون ها در باغ های مرکبات و خصوصا در خزانه مرکبات خسارت وارد کرده و باعث افزایش استفاده از حلزون کش ها می شوند . زیست شناسان تاکنون بیش از 30 هزار گونه حلزون را شناسایی کرده اند . در مجموع هفت گونه حلزون متعلق به چهار خانواده در استان مازندران بر اساس خصوصیات مورفومتریک ( شکل ، اندازه ، نقوش روی صدف ، اپرکول ، دریچه صدف ، راستگرد یا چپگرد بودن صدف ، محل قرار گیری سوراخ تنفسی ، خط میانه پشتی ، موکوس و رنگ آن ، اندازه بدن ، سوهانک ، خط کلیه و دستگاه تولید مثلی ) شناسایی شدند .

حلزون های خانواده Helicidae از نظر تنوع گونه ای بیشترین تعداد گونه و خسارت به مرکبات را داشته است و بیشترین خسارت بر روی مرکبات مربوط به حلزون های گونه های Caucasotachea atrolabiata Krynicki, 1833 و Helicella krynickii بوده که درمناطق شمالی کشور از اهمیت زیادی برخوردار است . فعالیت این دو گونه حلزون با نوسانات درجه حرارت و رطوبت نسبی رابطه نزدیکی دارد به گونه ای که در خارج از محدوده درجه حرارت تعیین شده فعالیت این حلزون ها کند و متوقف شد . حلزون سفید و حلزون قهوه ای از مهمترین گونه های غالب بشمار می روند .

حلزون قندهاری (Helicella candeharica (L. Pfr :

صدف هایی به رنگ خاکستری متمایل به سفید با نوارهای قهوه ای می باشند ، این نوارها ابتدا پهن است و هرچه به قله صدف نزدیک می شوند ، باریک تر می گردند . این صدف ها به عرض 12 تا 15 میلیمتر و ارتفاع 7 تا 9 میلیمتر هستند . تعداد پیچ هر صدف 5/5 شمارش شده است . این نرم تن علاوه بر نواحی شمالی کشور، از اطراف تهران ، کرج ، آذربایجان ، خراسان ، اصفهان و شیراز گزارش شده است . این جانوران بیشتر از برگ گیاهان یکساله و پوشش گیاهی زیر درختان میوه تغذیه می کنند و در هنگام روز به تعداد زیاد روی تنه درختان استراحت می کنند . به ندرت دیده شده است ، که از پوست تنه یا برگ درختان تغذیه نمایند.

حلزون قهوه ای مرکبات ( Caucasotachea lencoranea Mouss ) :

صدف هایی درشت به رنگ قهوه ای متمایل به زرد و دارای پنج نوار قهوه ای تیره در طول مارپیچ است . صدف دارای 5 پیچ است  ، پهنای آن حدود 34 میلیمتر و ارتفاع آن حدود 23 میلیمتر می باشد . دهانه صدف مدور یا بیضی و به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه است . این نرم تن در سراسر مناطق دریای مازندران وجود دارد و به خزانه های مرکبات و نیز درختان زینتی در پاییز و بهار خسارت می زند . حلزون قهوه ای علاوه بر مرکبات از چای ، انگور ، درختچه های زینتی و صیفی و سبزی و … نیز تغذیه می کند . تخم آن ها معمولاً در توده های 60 تا 100 عددی دیده می شود.

نرمتنانی همچون راب یا لیسک

لیسک ها در بین آفات از مهمترین عوامل شناخته شده ای هستند که به گیاهان زراعی کاشته شده حمله کرده و خسارت جدی آنها در باغات ، مزارع و گلخانه ها مشهود است . راب ها دو جنسی ( هرمافرودیت ) بوده و هر جانور ارگان تولید مثلی نر و ماده را تواماً دارد . هر چند آمار دقیقی از خسارت این آفت در باغات مرکبات وجود ندارد ولی خسارت آن ها روی میوه ها و نهالستان ها کاملاً مشهود می باشد . لیسک ها غالباً در فصولی که درجه حرارت و رطوبت مناسب باشد ( بین20 تا 25 درجه سانتی گراد و رطوبت بین 60 تا 75 درصد ) فعالتر ولی در فصول بسیار خشک و یخبندان تغذیه آن ها متوقف شده و معمولاً در پناهگاه ها مخفی می شوند . در هوای گرم و به هنگام وزش باد که رطوبت کمتری وجود دارد جمعیت لیسک ها کاهش می یابد .

لیسک ها در شرایط شمال کشور معمولاً تخم های خود را در دستجات حدود 18 تا 50 تایی زیر خاک و یا مواد آلی در حال پوسیدن قرار می دهد . خشکی و بی آبی معمولاً سبب نابودی سریع تخم ها می گردد . تراکم لیسک ها در خاک های رسی بیشتر می باشد .

راب خاکستری  Parmacella ibera Eichw :

راب خاکستری مهمترين آفات مركبات در استان های شمالی کشور بشمار مي آيند ، این گونه در سواحل دریای خزر انتشار دارد . رنگ آن در نواحی ساحلی خاکستری متمایل به قهوه ای و در ارتفاعات چالوس متمایل به زرد است . صدف در این گونه به صورت صفحه کوچکی است ، که قسمت برجسته آن از انتهای گنبد پشتی خارج شده است . اندازه بدن در حالت کشیدگی کامل تا 100 میلیمتر می رسد . این جانوران در اواخر بهار و تابستان فعالیت چندانی ندارند و ظاهرا پوره های نسل دوم ، حدود شهریور ماه همراه با خنکی هوا فعالیت تغذیه ای خود را شروع می کنند .

این جانور در منازل فراوان است و به سبزی ها و گل های زینتی صدمه وارد می کند و يکي از مهم ترين آفات باغات و نهالستان هاي مرکبات در استان مازندران به شمار مي آيد . بررسي زيست شناسي آفت طي سال هاي 86-1385 روي نهال هاي پرتقال تامسون ناول در شرايط طبيعي استان مشخص نمود که اين گونه داراي يک نسل در سال بوده و زمستان را به هر دو صورت نابالغ و بالغ به سر مي برد . جفت گيري ، اواخر فروردين و تخم ريزي ، اواسط ارديبهشت مي باشد . زمان لازم از موقع جفت گيري تا شروع تخم ريزي به طور ميانگين 22 روز ، تعداد تخم هاي گذاشته شده 52 عدد ، زمان تفريخ آن ها ( اواسط خرداد ) 28 روز ، درصد تخم هاي تفريخ شده 65% و تعداد راب هاي تفريخ شده براي هر بالغ حدود 50 عدد مي باشد.

در سال های اخیر شرایط آب و هوایی مناسب سبب افزایش میزان زاد و ولد این نرمتنان و در نتیجه گسترش این آفت در باغ های استان مازندران شده به طوری که بسیاری از باغداران را به استفاده از سموم شیمیایی جهت دفع آن وادار نموده است. امروزه به طور بی سابقه ای شاهد افزایش حلزون و راب در باغ ها هستیم و باغداران هزینه سنگینی را بابت دفع این آفت متحمل می شوند . مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی مازندران نیز با هشدار نسبت به گسترش آفت لیسک و حلزون در باغ های این استان گفت : به دلیل بارندگی و تاثیر آن در باز شدن تخم لیسک ها و حلزون ها که افزایش جمعیت را به همراه دارد ، رعایت و توجه به توصیه ها و نکات پیشگیری برای کاهش خسارت آفات از سوی باغداران ضروری است.

نرمتنان و راه های مقابله با حلزون و لیسک :

در صورت مشاهده نخستین علایم خسارت لیسک ، با مراجعه به کارشناسان حفظ نباتات و کلینیک های گیاهپزشکی با راهنمایی های لازم و نسخه گیاهپزشکی نسبت به طعمه پاشی در زمان مناسب اقدام کنند . ضرورت پرهیز از انبار کردن میوه های زخمی ناشی از خسارت لیسک و رعایت نکات ایمنی و بهداشتی هنگام طعمه پاشی از قبیل استفاده از ماسک ، دستکش و لباس مخصوص سمپاشی تاکید کرد .

جهت خرید یک حلزون کش ضد آب کلیک کنید.

1- سمپاشی و استفاده از طعمه مسموم :

روش متداول برای مبارزه با این آفت در ایران ، استفاده از طعمه های مسموم حاوی متالدهیلد ، بکارگیری سموم مختلف مانند سوین یا لیندین یا ایجاد برخی موانع فیزیکی بر سر راه آنان است . متالدهید نخستین بار در سال 1936 به بازار مصرف معرفی شد و جزء پرمصرف ترین حلزون کش ها در طول چند دهه گذشته بوده است . این حلزون کش دارای تاثیر تماسی گوارشی می باشد . حلزون های مسموم شده مقادیر زیادی مایع لزج از خود ترشح می کنند ، خشک می شوند و می میرند . در واقع سلول های تولیدکننده ماده مخاطی آن ها نابود می شوند.

سموم شیمیایی گرچه در از بین بردن حلزون ها موثر هستند ولی استفاده بی رویه از آنان می تواند سبب عوارض خطرناکی برای سایر موجودات زنده و نیز آسیب های جبران ناپذیر زیست محیطی گردد . یک کارشناس کشاورزی در مورد استفاده از سم متالدهیلد در دفع حلزون و لیسک ، گفت : تاثیرات متالدهیلد به صورت تصادفی توسط کشاورزان فرانسوی شناخته شد زیرا آن ها متوجه شدند که لیسه ها در محل هایی که « متاتابلت » بر سطح زمین قرار دارد ، کشته شده بودند . متالدهیلد موجب فلج شدن لیسه ها می شود و با از دست دادن آب بدن و قرار گرفتن در معرض خورشید از بین می روند . جذب متالدهیلد به بدن لیسه ها به مرگ آنها منتهی می شود اما اگر شرایط آب و هوایی به ناگهان تغییر کند و مرطوب و خنک گردد آنگاه امکان ترمیم صدمات حاصله وجود خواهد داشت . متالدهیلد نسبت به شرایط محیطی حساس است و خیلی سریع در اثر نور خورشید و افزایش رطوبت محیطی تجزیه می گردد اما فرمولاسیون های جدید متالدهیلد دارای دوام و پسماند بیشتری نسبت به انواع قبلی هستند .

2- مبارزه به روش بیولوژیکی :

رها سازی ماکیان ( غاز و اردک ) در باغ محصور شده برای تغذیه و از بین بردن لیسک ، ریختن پوسته شالی و خاکستر نرم در سایه انداز درختان بویژه نهال ها و درختان جوان و مبارزه مکانیکی ( جمع آوری لیسک و حلزون ) هنگام غروب و شب از خانه سراها و باغچه ها را هم جهت پیشگیری از خسارت آفات به باغداران پیشنهاد می شود .

3- درست کردن موانع فیزیکی :

این روش تا حدي در بین كشاورزان مناطق شمالي كشورمان شناخته شده است اگرچه موانع فیزیكي رایج ، دوام محدودي دارند و پس ازبارندگي نیاز به تجدید دارد ، ولي در صورت خشک بودن ، داراي اثر دور كنندگي قابل قبولي بر روي حلزون ها هستند . برخي از مواردی كه براي این روش بكار مي رود عبارتند از : پوست تخم مرغ خرد شده ، تراشه چوب یا خاك اره ، خاكستر ، شن و ماسه و سنگ ریزه با لبه هاي تیز ، سبوس گندم ، سبوس برنج ، پشم گوسفند ، كاغذ سمباده ، مواد چسبنده ، پودر گچ ، پودر آهک و بلورهاي نمک ( اگر چه سه ماده آخر كارآیي خوبي دارند ولي به علت احتمال صدمه به خاك و گیاه ، فقط براي موارد خاص توصیه مي شود ). هر كدام از موارد فوق را باید به ضخامت كافي و عرض حداقل ۵ سانتي متر به دور گیاهان مورد نظر پخش نمود حلزون ها از تماس اینگونه مواد با بدن نرم و مرطوب خود احساس ناراحتي مي كنند و بنابراین در صورت برخورد با آنان مسیر خود را تغییر مي دهند .

حلزونها محل خاک و آب رو برای زندگی ترجیح میدن. استفاده از سنگریزه و شن و ماسه حلزونها رو از باغچه دور میکنه. حلزونها عاشق محیط های تاریک ، سرد و مرطوب هستند . شما می توانید با پهن کردن یک فرش یا موکت خیس و ریختن مقداری سبوس روی آن تله ای آماده کنید و بعد از چند روز حلزون ها روی فرش آمده و آن ها را نابود کنید .

4- قرار دادن تله برای حلزون ها :

این روش اگرچه مستلزم صرف وقت براي سركشي به تله ها و تجدید و تعویض آنان است ، ولي بدلیل كارایي مناسب ، در دنیا به طور وسیع استفاده مي شود حتي تله هاي آماده براي حلزون و سایر آفات به اشكال مختلف در فروشگاه ها عرضه مي شود . یكي از این تله ها كه به سادگي و با هزینه كم قابل ساخت است ، تشكیل شده است از یک ظرف كم عمق پلاستیكي كه طوری در زمین دفن مي شود كه لبه آن ۱ تا ۲ سا نتي متر بالاتر از سطح زمین قرار گیرد . داخل این ظرف محلول هاي مختلفی براي جذب حلزون ریخته مي شود . ماء الشعیر اگرچه ممكن است براي اینكار چندان اقتصادی نباشد ولي اثر جذب كنندگي قوي روي این آفت دارد . محلول سركه و شكر در آب ( ۱ قاشق غذاخوری شكر ، ۱ لیوان سركه در ۱ لیتر آب) یا میوه های تخمیر شده در آب نیز اگرچه كارآیي كمتري نسبت به ماءالشعیر دارد ولي مقرون بصرفه تر هستند.

راب و حلزون در هنگام تاریكي به این محلول ها جذب شده و براي مصرف آنها هجوم مي آورند بطوریكه بسیاری از آنان در ظرف كم عمق حاوی محلول افتاده و غرق مي شوند . البته محل قرار دادن و تعداد این تله ها در عملكرد آنان تاثیر زیادي دارد. این تله ها باید هر چند روز یكبار تخلیه و محلول داخل آنها تعویض گردد . در هنگام بارندگي براي جلوگیري از رقیق شدن محلول جذب كننده ، باید بهر وسیله ممكن روی ظرف پوشانیده شود بطوریكه فضای كافي براي عبور حلزون از زیر پوشش وجود داشته باشد .

کنترل بیولوژیک نرم تنان مضر کشاورزی

5- استفاده از طعمه های غیر سمی :

این طعمه ها حاوی ماده معدنی فسفات آهن هستند و اثر ضد تغذیه بر روي راب و حلزون دارند بطوریكه تغذیه این آفت پس از مصرف طعمه متوقف شده و خسارت به گیاهان كاهش قابل توجهی می یابد . حلزون ها ۱ تا ۳ روز پس از مسمومیت با این طعمه می میرند . مواد موثر این طعمه برای انسان و سایر جانداران سمي نیستند و حتی با جذب تدریجی در خاك می تواند باعث تامین بخشی از مواد غذایی مورد نیاز گیاهان شوند .

6- جمع آوری دستی حلزون ها :

این روش نیاز به صرف وقت و حوصله دارد ولي حداقل در باغات و مزارع كوچک مقرون بصرفه است و در كاهش استفاده از سموم تاثیر به سزایي دارد . حلزون و راب پس از تاریكي هوا براي تغذیه از پناهگاه هاي خود خارج مي شوند . بنابراین با كمک یک چراغ قوه و چوب نوك تیز یا هر ابزار ساده دیگر مي توان آنان را جمع آوري نمود . براي از بین بردن حلزون هاي صید شده ، مي توان آنان را در یک ظرف حاوی آب صابون یا آب نمک ، كه منجر به مرگ سریع آنان مي گردد ، انداخت .

7- کاشت گیاهانی که آفت حلزون را به خود جذب میکنند :

برخی از گیاهان مورد علاقه حلزون را که در اطراف مزرعه یا درخت مورد نظر می کارند تا گیاه حلزون را به خود جذب کند و باعث کاهش خسارت آنان به درختان شوند عبارتند از : کاهو ، کلم ، باقالا ، لوبیا ، همیشه بهار … که با تجمع حلزون ها روی این گیاهان می توان به آسانی آن ها را جمع آوری کرده و از بین برد.

8- موانع الكتروشیمیایي :

این موانع كه اكثرا داراي دوام طولانی و اثر دور كنندگي قابل توجه بر روي راب و حلزون هستند و عوامل جوی ( مانند بارندگی ) از اثر آن ها نمی كاهند ، در دنیا بطور وسیع برای مبارزه با این آفت استفاده مي شود . این موانع به شكل نوار فلزي هستند كه سطح آن به روش خاصی فعال شده است . تماس نوار با بدن مرطوب حلزون باعث بروز نوعي واكنش الكتروشیمیایی می شود كه اگرچه معمولاً باعث مرگ حلزون می شود ولی برای آنان به شدت ناخوشایند است . نتیجه اینكه بستن این نوار بدور تنه درختان یا قرار دادن آن بر سر راه حلزون از بالا رفتن آنان از درختان جلوگیري مي نماید . نكته مهم درباره نوار دور كننده حلزون اینكه برای انسان و سایر جانداران غیرسمی و بي خطر است . امید است با به بهره گیری از این توصیه ها ، گامی در جهت حفاظت از محیط زیست زیبا و کم نظیر کشور عزیزمان و تولید محصولات کشاورزی سالم تر برداشته شود . در این مقاله برخی از راه کارهای رایج در کشاورزی نوین در کشورهای توسعه یافته را معرفی می کنیم .

9- سایر روش های از بین بردن راب و حلزون :

در بررسی های اخیر استفاده از لوله ‏PVC‏ به همراه سم كارباريل را مي توان براي افزايش توليد ‏و حفاظت بيشتر محيط زيست ، به عنوان روش مناسب مبارزه براي كنترل حلزون قهوه اي مركبات توصيه ‏نمود (احمدی و همکاران، 1384).

برخی از مواد طبیعی قادرند در صورت تماس مستقیم با بدن راب و حلزون باعث مرگ آنان شوند . اگرچه با وجود كارآیي قطعي ، ممكن است كاربرد آنان برای مبارزه در سطح وسیع چندان عملی نباشد.

در زیر به برخی از این مواد اشاره مي گردد :

– محلول ۱ قسمت سركه در ۱ قسمت آب ( بر روی گیاهان پاشیده نشود ).

– محلول صابون در آب ( آب صابون ).

– محلول نمک در آب یا نمک به صورت خشک ( بر روی خاك و گیاهان پاشیده نشود )

– پاشیدن محلول دم كرده ی هر كدام از این مواد بر روی حلزون باعث دوری یا مرگ آن می شود ( پوست پرتقال ، پوست گریپ فروت ، سیر ، فلفل ، برگ گردو و  بلوط).

مراجع : اسماعیلی، م. میرکریمی، الف. آزمایش فرد، پ. 1385. حشره شناسی کشاورزی.

میرزایی، ع. 1350. نرم تنان مضر کشاورزی ایران. موسسه بررسی آفات و بیماری های گیاهی.

گرد آورنده :
سپیده مدنی – کارشناس ارشد گیاهپزشکی