دانستنی های کشت کلزا

Brassica napus

 
مقدمه
كلزا گياهي است از خانواده شب بو (Brasicaceae) ، يكساله، دگرگشن و يكي از مهمترين گياهان زراعي كه از دانه آن جهت توليد روغن استفاده مي‌شود. مبداء آن كشورهاي آسياي ميانه و اروپا است. به دليل وجود گونه هایي با خصوصيات متفاوت، امكان كشت آن در شرايط سرد، گرم و معتدل دنيا وجود دارد. در استان گلستان كلزا با تيپ رشد بهاره كشت مي‌گردد. مقاومت به شوري كلزا حدودأ از گندم بيشتر و از جو كمتر است. درحال حاضر بجز نخود كه به علت نداشتن بازار اقتصادي مناسب امكان كشت آن درسطح وسيع وجود ندارد كلزا تنها گياهي است كه درتناوب با گندم و جو مي‌تواند به عنوان يك محصول پائيزه اقتصادي كشت شود و ضمن توليد، نقش بسيار مؤثري دركنترل آفات خاكزی مانند زابروس دراراضي ديم استان داشته باشد.
بهترین تاریخ کاشت موثر در عملکرد بالای کلزا از نیمه مهر ماه تا قبل از 20 آبان ماه می باشد و بهترین تراکم 60 تا 80 بوته در متر مربع است. بطوریکه تراکم کمتر از 20 بوته در متر مربع و بیشتر از 100 بوته در متر مربع افت عملکرد خواهد داد و 40 بوته در متر مربع حداقل تراکم می باشد.
رقم هر قدر دیر رس تر باشد پتانسیل عملکرد بیشتری دارد زیرا مدت بیشتری در زمین باقی مانده و از خاک تغذیه می کند.
در این استان از آنجا که کشت دوم اغلب کشاورزان شالی است، یک لایه فشرده خاک در سطوح زیرین شکل گرفته که در اثر بارندگی های طولانی مدت آب ایستادگی رخ می دهد. از آنجا که کلزا گیاهی راست ریشه است استفاده از زیر شکن قبل از کاشت الزامی است.
در ماه دی، به کشاورزان توصیه می شود برای جبران کندی رشد مزارع کلزا، از کود ان پی کا ۲۰-۲۰-۲۰ پروتوگرین ایتالیا به همراه کود معجزه گر آمینو اسید خالص پروآمین اسپانیا به صورت محلول پاشی استفاده نمایند.

علف های هرز کلزا

•    در مبارزه با علف های هرز مزارع به کشاورزان توصیه می شود
•    الف: کنترل غیر شیمیایی
•    انجام وجین، در دو مرحله و به محض سبز شدن علف های هرز بویژه خردل وحشی که علفکش اختصاصی پس از رویش در کلزا ندارد.
•    ب: کنترل شیمیایی
•    برای کنترل علف های هرز باریک برگ از یکی از علفکش های زیر در مرحله بعد از سه برگه شدن کلزا، استفاده شود
•    گالانت 2 لیتر در هکتار
•    گالانت سوپر 1 لیتر در هکتار
•    فوزیلید 3 لیتر در هکتار
•    فوزیلید سوپر 51 لیتر در هکتار
•    فوکوس 2 لیتر در هکتار
•    نابواس 3 لیتر در هکتار
•    سلکت سوپر 1-2 لیتر در هکتار
•    برای کنترل علف های هرز پهن برگ شامل؛ کنگر وحشی، یونجه زرد و پیچک بند از علفکش لونترل به میزان 80 تا 1 لیتر در هکتار و در ابتدای مرحله رشدی کلزا استفاده شود.

به کشاورزان تاکید می گردد
در صورت احتمال بروز یخبندان و برف و باران، از انجام سم پاشی خود داری کنند.
علفکش نابواس به درجه حرارت های پایین حساس تر است لذا در دمای بالاتر از 10-12 درجه سانتیگراد استفاده گردد.
برای آماده سازی محلول سم از آب صاف و ترجیحا آب چاه ها استفاده شود.
برای داشتن عملکردی بالاتر در استفاده از علفکشها، از آنجا که علفکشها اسیدی و عوامل سختی آب کاتیون هستند، به کشاورزان توصیه می شود از مویان به همراه علفکش استفاده کنند و یا ابتدا در مخزن پر از آب 2% سولفات آمونیوم و یا اوره ریخته، هم بزنند و پس از 10-15 دقیقه، علفکش را استفاده کنند.
زیرا عوامل سختی آب و مولکول های علفکش در مخزن با هم واکنش داده و مولکولهای علفکش غیر فعال می شوند، با افزودن اوره قبل از علفکش به آب، مولکولهای اوره با عوامل سختی آب واکنش می دهند و مانع از ترکیب شدن کاتیون با مولکول علفکش و از کار انداختن آن خواهند شد.
کالیبراسیون و تنظیم سمپاش ها و درست کارکردن نازلها موجب پاشش یکنواخت محلول سمی می شود و رعایت میزان سم توصیه شده در هکتار موجب اخذ نتیجه مطلوب از سمپاشی می گردد.

علف هرز کلزا

آفات و بیماری های کلزا

از میان آفات زراعت کلزا بیشترین نگرانی از سوی کشاورزان و کارشناسان مربوط به کک در ابتدای فصل، پرندگان در مرحله ساقه دهی و سوسک گرده خوار در آغاز غنچه دهی در هر سال زراعی است.
به کشاورزان توصیه می شود برای مبارزه با آفت کک نباتی قبل از کاشت بذور کلزا را با سم گائوچو یا کروز به میزان 7-10 گرم به ازای هر کیلوگرم بذر کلزا ضدعفونی نمایند.
در صورت مشاهده خسارت کک نباتی روی برگ های کلزا در مرحله گیاهچه ای در صورتی که به طور متوسط 25% از سطح دو برگ اولیه خورده شود، با مشورت کارشناس مربوطه اقدام به سم پاشی مزرعه با مالاتیون به میزان 1 لیتر در هکتار یا دیازینون 51 لیتر در هکتار نمایند.
مشکل شایع در اغلب مزارع، عدم غلاف بستن در بخشی از ساقه است که علت آن خسارت سوسک گرده خوار و سرمای بهاره می تواند باشد بطوریکه این سرما در کلزاهای دیرکاشت سبب عدم غلاف بندی در بخش میانی ساقه و در کاشت به موقع سبب عدم غلاف بندی در انتهای ساقه می گردد.
در مورد سوسک گرده خوار به کشاورزان تاکید می شود که مرحله خسارت زایی این آفت غنچه دهی است که لاروهای آن غنچه ها را سوراخ کرده و از آنها تغذیه می کنند. بنابراین کشاورزان در این مرحله اقدام به سم پاشی نمایند.
دو نکته مهم دیگر اینکه برای مبارزه ضروری است که تعداد سوسک ها در هر بوته به سطح زیان اقتصادی رسیده باشد و نیز بهتر است تنها حاشیه مزارع که محل ورود سوسک ها به مزرعه است سم پاشی گردد.
در زمان گرده افشانی برای کنترل سوسک گرده خوار از سم زولون یا فوزالون 2-3 لیتر در هکتار و پس از این مرحله می توان از دیازینون یا دانیتول به میزان 51 لیتر در هکتار استفاده کرد.
زیرا این سموم در زمان گرده افشانی برای زنبور عسل خطرناک هستند.
با گذاشتن تعدادی کندوی زنبور عسل در سطح مزرعه نیز می توان تعداد دانه ها را در هر غلاف افزایش داد و اینگونه این خسارت را تا حدی جبران نمود.
پوسیدگی سفید ساقه مهمترین بیماری کلزا در استان گلستان می باشد.
نشانه های بیماری بعد از مرحله گلدهی ظاهر میشود. علائم ابتدا روی برگ ها و پس از آن با گسترش بیماری روی دمبرگ و ساقه قابل مشاهده اند.
در پایان فصل میتوان اسکلروت (اندام تابستان گذرا ن) قارچ را درون ساقه های آلوده مشاهده کرد که بیماری را به سال بعد منتقل می کنند.
قارچکش های ثبت شده برای کنترل پوسیدگی سفید ساقه کلزا بیشتر نقش حفاظتی دارند، از این رو زمان مصرف قارچکش بسیار مهم است.
این گروه از قارچکش ها زمانی که در مرحله 20-30 درصد گلدهی استفاده می شوند، کلزا را دست کم 9 روز در مقابل بیماری محافظت می کنند.
در حال حاضر برای کنترل این بیماری در شرایط آب و هوایی ایران، استفاده از سم فولیکور به مقدار یک لیتر در هکتار توصیه شده است که می تواند هم زمان بیماری فوما را نیز در مرحله انتهایی رشد کلزا کنترل نماید.
برای سم پاشی از توربولاینر استفاده شود که قطر ذرات کمتر از 100 میکرون باشد.
از آنجا که این بیماری تک چرخه است و آلودگی وابسته به اینوکلوم اولیه می باشد نکات زیر به کشاورزان جهت انجام توصیه می شود
از بین بردن بقایای کلزا پس از برداشت
اجرای تناوب با غیر میزبان نظیر غلات
غرقاب نمودن زمین 1 ماه قبل از کاشت در صورت امکان و یا وارد نمودن شالی در تناوب
شخم عمیق
رعایت تراکم مناسب
عدم مصرف بی رویه کود شیمیایی
ساق سیاه (فوما) بیماری شایع و مهم دیگر زراعت کلزا در استان گلستان می باشد.
علائم این بیماری در تمام مراحل رشد و روی همه اندام های گیاه قابل مشاهده است، اما مرحله حساس آن شش برگی خواهد بود.
این بیماری بذر زاد است.
بنابراین یکی از دلایل گسترش و خسارت بسیار زیاد آن می تواند استفاده از بذور خود مصرفی و F2 باشد که به نوبه خود آلودگی را از سال های گذشته منتقل می کنند و برای مهار آن مجبور به سم پاشی های مکرر از ابتدای مرحله گیاهچه ای در سال زراعی بعد خواهیم بود.
استفاده از بذور سالم و F1
اجرای تناوب حداقل 3 سال متوالی با غیر میزبان نظیر غلات در زمین های آلوده
انتخاب زمین؛ از آنجا که اسپورهای این قارچ تا کمتر از 1 کیلومتر توان جابه جایی دارند طبق یک استاندارد بین المللی زمین انتخاب شده برای کشت کلزا حداقل 500 متر از زمینی که سال گذشته آلوده بوده است باید فاصله داشته باشد.
شخم عمیق و بردن بقایا به عمق حداقل 15 سانتی متر

غرقاب

مدیریت و کنترل صحیح علف های هرز هم خانواده کلزا
از بین بردن بقایا پس از برداشت در زمین های آلوده به بیماری
در مزارعی که در مرحله شش برگی گیاه کلزا آلودگی بسیار شدید است حداکثر 2 بار سم پاشی در مرحله شش برگی و یکبار در آغاز گلدهی جهت کنترل همزمان بیماری های ساق سیاه و پوسیدگی سفید ساقه با سم فولیکور به میزان 1 لیتر در هکتار
سفیدک کرکی یا داخلی در ابتدای فصل و سفیدک پودری یا سطحی در انتهای فصل، از بیماری های دیگری هستند که به طور محدود در مزارع کلزا ممکن است مشاهده شوند.

آفات کلزا

بیماری ساق سیاه کلزا

برداشت کلزا

رسیدگی همزمان محصول در منطقه و تعداد کم کمباین ها، محدود بودن زمان برداشت را سبب می گردد.
به طوریکه کشاورزان در هر زمان از شبانه روز اقدام به برداشت محصول خود خواهند کرد.
در این زمینه به کشاورزان تاکید می شود که در صبح زود و یا عصر هنگام اقدام به برداشت نمایند و نیز از کمباین های دارای معاینه فنی همان سال با هد مخصوص برداشت کلزا استفاده کنند که ریزش را به حداقل برسانند.

برداشت کلزا
گردآورنده: کارشناس ارشد گیاهپزشکی اعظم السادات حسینی نژاد