بیماری آلترناریایی یا لکه برگی

بیماری آلترناریایی یا لکه برگی

بیماری لکه برگی آلترناریایی

Alternaria leaf spot

آلترنار یا کپک سیاه :

هایفومیست های سیاه ( Dematiaceous (phaeo) hyphomycetes )

Kingdom: Fungi

Phylum: Ascomycota

Subdivision: Pezizomycotina

Class: Dothideomycetes

Order: Pleosporales

Family: Pleosporaceae

Genus: Alternaria

نام عمومی بیماری لکه برگی آلترناریایی :

کپک سیاه ، کپک خاکستری ، لکه یا نقطه سیاه

ریشه لاتین بیماری لکه برگی آلترناریایی :

برگرفته از ریشه ( Alternus ) به معنی ( متغیر، تغییرات پی در پی ) که اشاره به زنجیره ای از اسپورهای متناوب آن دارد و این خصوصیت، ویژگی بارز این جنس می باشد. جنس Alternaria در سال ۱۸۱۶ توسط Nees و با گونه تیپ A. tenuis معرفی و توصیف گردید. گونه های آلترناریا و جنس های مشابه آنNimbya  ،  Ulocladium، Stemphylium و Embellisia بیشتر به صورت غیر جنسی دیده می شوند و فرم جنسی آن ها کمتر تشکیل می شود. به همین دلیل، تاکسونومی و شناسایی این قارچ ها بر پایه فرم غیر جنسی آنها پایه ریزی شده است. گونه های Alternaria و جنس های مشابه عمدتا ساپروفیت هستند، با این وجود برخی از گونه ها قابلیت بیماری زایی کسب کرده و سبب ایجاد بیماری در طیف وسیعی از میزبان ها می شوند. گونه های بیماری زای گیاهی این جنس ها، سبب بیماری های مهمی مثل شانکر ساقه، سوختگی برگ و لکه برگی روی تعداد زیادی از گیاهان مهم زراعی و باغی می شوند. گونه های آلترناریا بخش مهمی از فلور قارچی موجود در محیط هستند که در همه جا بویژه در هوا، خاک، آب و ترکیبات آلی در حال فساد یافت می شوند. از نظر پزشکی این قارچ ها به عنوان یکی از شایع ترین عوامل ایجاد کننده آلرژی در انسان مطرح بوده و ارتباط نزدیکی با ایجاد آسم و انواع دیگر ازدیاد حساسیت در انسان دارند.

مشخصات میکروسکوپی Alternria spp.  :

کنیدی های بزرگ ( توتی شکل) چندسلولی، با دیواره ی صاف یا خاردار، زنجیروار به دنبال هم قرار گرفته است و دارای دیواره های طولی و عرضی(Dichtyoconidia) می باشند. جوان ترین کنیدی در انتهای زنجیره واقع شده است (آکروپتال). کنیدی از طریق دیواره داخلی سلول کنیدی زا ایجاد می شود و گاهی از طریق دیواره های عرضی کنیدی ها بوجود می آید.کنیدیوفورها ساده یا منشعب و تیره رنگ می باشند.

نکته :

به طورکلی قارچ های کپکی از نظر کنیدی زایی به دو گروه کنیدی زایی به فرم بیسی پتال (Basipetal) و کنیدی زایی به فرم آکروپتال (Acropetal) تقسیم بندی می شوند. در فرم بیسی پتال جوان ترین کنیدی در بیس یا پایه قرار می گیرد در حالی که در فرم آکروپتال جوان ترین کنیدی در قسمت راس یا سر قرار می گیرد. بیسی پتال مانند قرچ آسپرژیلوس و پنی سیلیوم و فرم آکروپتال مانند: قارچ های آلترناریا و کلادوسپوریوم.

مشخصات ماکروسکوپی یا مورفولوژی کلنی آلترناریا: کلنی به رنگ سفید، خاکستری، قهوه ای، سبز مایل به سیاه و یا کرکی دیده می شود. رنگ پشت کلنی معمولا قهوه ای مایل به سیاه است ( شکل ۱).

شکل (۱) مشخصات کلنی، کنیدی و کنیدیوفور Alternaria spp.

بیماری های آلترناریایی :

بیماری های ناشی از  Alternaria از متداول ترین بیماری های گیاهان متعدد در سرتاسر دنیاست. این بیماری روی برگ، ساقه، گل و میوه گیاهان یک ساله به ویژه سبزی ها، زینتی ها و درختانی مانند مرکبات و سیب اثر می کنند. خسارت هایی که بر اثر آلترناریاهای مختلف روی میزبان ها ایجاد می شود، بالاترین جایگاه را بین هر یک از بیماری ها دارد.

نشانه های بیماری آلترناریایی :

بیماری های آلترناریایی معمولا به صورت لکه برگی و بلایت ظاهر می شوند اما ممکن است از پا افتادگی گیاهچه، پوسیدگی ساقه و غده و میوه را نیز تولید کنند. لکه برگی ها معمولا قهوه ای تیره تا سیاه هستند، اغلب زیادند و بزرگ می شوند و معمولا به صورت دوایر متحدالمرکز گسترش می یابند، شبیه هدف در تیر اندازی. در این بیماری لکه‌های موجدار روی برگ گیاه ایجاد می‌شود اما تنها با این فاکتور نمی‌توان بیماری را شناخت. برگ های پیر پایین ابتدا آلوده می شوند اما بیماری به طرف بالا توسعه می یابد و باعث می شود برگ های آلوده زرد، پیر، خشک و آویزان شده یا بریزند.

نشانه های آلترناریا روی ساقه :

لکه های تشکیل شده روی ساقه گیاهچه ها شانکر به وجود می آورند که گسترش یافته، دور ساقه را گرفته و کلا آن را از بین می برند. این گونه شانکرها و لکه های فرو رفته روی ساقه گوجه فرنگی به وضوح قابل رویت است (شکل ۲)

نشانه های آلترناریا روی اندام های زیر زمینی :

در اندام های زیرزمینی، مانند غده های سیب زمینی، لکه های تیره ی کمی فرورفته تولید می شود که امکان دارد تا قط ۲ سانتی متر و عمق ۵ تا ۶ میلی متر برسد.

نشانه های آلترناریا روی میوه :

آلترناریا ممکن است میوه برخی از میزبان ها را مقارن رسیدن و نزدیک به گلگاه در برخی دیگر نزدیک به دم یا نقاط دیگر، از طریق زخم آلوده کند. لکه ها ممکن است کوچک، بزرگ و یا فرورفته باشند و تمام میوه را در بر بگیرند. همچنین امکان دارد لکه ها چرمی و دارای لایه ای سطحی به رنگ سیاه و مخملی حاصل از رشد کنیدی و کنیدیوفورهای قارچ باشد. در برخی از میوه ها مانند مرکبات و گوجه فرنگی، لکه های کوچک در سطح ممکن است نشانه ای از توسعه آلودگی در داخل میوه باشد.

شکل (۲) علایم بیماریAlternaria spp.  روی برگ، ساقه و میوه

توسعه قارچ آلترناریا :

گونه های بیماریزای آلترناریا به صورت میسلیوم یا کنیدی در بقایای آلوده ی گیاهی یا درون یا روی بذر زمستان گذرانی می کنند. چناچه قارچ با بذر منتقل شود ممکن است بعد از سبز شدن بذر، به گیاهچه ها حمله کند. کنیدی ها به طور مستقیم از طریق زخم به بافت های حساس رخنه کرده و تولید میسلیوم و کنیدی های جدید کرده که این کنیدی ها از طریق باد یا ترشحات باران به روی سایر گیاهان انتقال می یابند.

مبارزه با قارچ آلترناریا :

بیماری های حاصل از آلترناریا عمدتا با استفاده از ارقام مقاوم، بذر عاری از بیماری یا تیمار شده و سمپاشی با قارچ کش های مناسب مانند داکونیل کنترل می شوند. کودهای نیتروژنی معمولا میزان آلودگی به بیماری های آلترناریایی را کاهش می دهند. تناوب زراعی، حذف و سوزاندن بقایای گیاهی و ریشه کنی علف های هرز میزبان به کاهش اینوکلوم اولیه برای پیشگیری از آلودگی در محصولاتی که در کشت بعدی قرار می گیرند، کمک خواهد کرد.

مرجع : جرج ان . اگریوس ، بیماری شناسی گیاهی ، ۱۳۸۹٫

گرد آورنده : سپیده مدنی کارشناس ارشد بیماری شناسی